Kerkelijke scriptie A

De icoon op het voorblad heeft een prominente plaats in de Verzoeningskerk van de kloostergemeenschap in Taizé. Het is een afbeelding van Jezus en zijn vriend. Hij is te koop in het winkeltje in Taizé en enkele jongeren vertelden tijdens de interviews dat ze deze icoon daar hebben gekocht. Op pagina 12 wordt een toelichting gegeven bij deze icoon.

1.1Doelstelling 3

1.2 Motivatie 4

1.3 Probleemstelling 4

1.4 Vraagstelling 5

1.5 Methode 5

2. Uitvoering van het onderzoek 8

2.1 Ronde 1: Exploratieve fase. 8

2.2 Gemeente Z 8

A Verslag van de observaties in gemeente Z 8

Context 9

Dienst 9

B Verslag van het interview en analyse gemeente Z 10

2.3 Gemeente X 11

A. Verslag van de observaties in Gemeente X 11

Context 11

Dienst 11

B Verslag van het interview en analyse in gemeente X 12

2.4 Gemeente Y 14

A. Verslag van de observaties in gemeente Y 14

Context 14

Dienst 14

B Verslag van het interview en analyse in gemeente Y 15

2.5 Samenvatting van de analyses van ronde 1 17

2.6 Ronde 2: Verdiepingsfase. 18

2.7 Gemeente Y 2e ronde 19

A. Verslag van de observaties 2e ronde gemeente Y 19

Dienst. 19

B. Verslag van het interview en analyse gemeente Y 2e ronde 20

2.8 Gemeente W 22

A. Verslag van de observaties in gemeente W 22

Context 22

Dienst 22

B. Verslag van het interview en analyse in gemeente W. 23

2.9 Samenvatting van de analyses van ronde 2 25

3. Vergelijking van analyses van beide ronden en reflecties 26

4. Conclusie 28

5. Literatuurlijst. 29

6. Bijlagen 30

Bijlage vragenlijst schriftelijk interview 1e ronde 30

Bijlage vragenlijst schriftelijk interview 2e ronde 31

Bijlage interview gemeente Z 32

Bijlage interviews in Gemeente X 34

Bijlage interview Gemeente Y 1e ronde 40

Bijlage interview tweede ronde Gemeente Y 43

Bijlage interview gemeente W 46

1.1Doelstelling

Het doel van dit onderzoek is om inzicht te krijgen in de manier waarop jongeren leven en denken met het oog op de communicatie over de religieuze dimensie van het bestaan in het algemeen en de geloofscommunicatie in christelijke vieringen in het bijzonder.

Hoe denken jongeren over God, over hun leven en over de wereld? Welke rol speelt het christelijk geloof daarbij? Ervaren zij hun leven in relatie tot God of geloven zij in een hogere macht? De doelstelling is om vanuit de inzichten die dit onderzoek oplevert vormen van christelijke vieringen te vinden die aansluiten bij hun belevingswereld.

1.2 Motivatie

Veel jongeren voelen zich anno 2007 niet aangesproken door wat er in de liturgie in de kerkdiensten van de PKN gebeurt. Dit gegeven is reden voor grote bezorgdheid bij veel kerkleden. Als te weinig jongeren zich aansluiten bij de kerk zal de vergrijzing uiteindelijk het einde van de kerkelijke organisatie betekenen. Wie de christelijke traditie een warm hart toedraagt ziet hierin een bijzonder zorgelijke ontwikkeling. Bij velen in de kerk is een diep verlangen om de christelijke traditie door te geven, om de waardevolle geloofservaringen die men heeft opgedaan te delen met de volgende generatie. Menig kerkenraad vraagt zich af hoe men het christelijk geloof kan communiceren op een manier die aansluit bij de belevingswereld van jongeren. Hoe kan het christelijk geloof betekenis hebben in het leven van jongeren. Wat kunnen kerken doen om hen te bereiken?

1.3 Probleemstelling

Veel gemeenten hebben de ervaring dat het moeilijk is om jongeren tussen de 15 en 19 jaar te interesseren voor geloof. Deze groep voelt zich vaak niet aangesproken door de traditionele kerkdienst. In de kindernevendienst -voor 4 tot 12 jarigen- gaan kinderen meestal mee met hun ouders. Maar in de levensfase die daarna komt gaan jongeren hun eigen keuzes maken. Kerken vinden het moeilijk om jongeren een plaats te geven in hun liturgische setting. Het blijkt moeilijk om vormen van eredienst te vinden waarin het leven van jongeren in verbinding kan worden gebracht met het christelijk geloof. Toch probeert men in speciale jongerenvieringen taal, muziek of verbeelding te vinden die hen wel raakt. Men kiest thema’s die mogelijk aansluiten bij hun belevingswereld, of men zoekt naar alternatieve of interactieve vormen van viering die hen wel aanspreken. Dat is vaak een hele zoektocht voor de plaatselijke jeugdwerkleiders. Sommige jongeren komen af op een praise-band of een gospelkoor, anderen worden aangetrokken door de sfeer en de liturgie van Taizé. Weer anderen laten zich verrassen door een steeds wisselende liturgie, bijvoorbeeld die van de Thomas-viering met de interactieve “Heilige chaos”.

1.4 Vraagstelling

De vraagstelling voor deze scriptie is tot stand gekomen in het kader van een landelijk onderzoek naar jongeren en vieren door het Onderzoekscentrum voor Jeugd, Kerk en Cultuur (OJKC).^¹ De doelstelling van dit landelijk onderzoek naar kerkelijke en randkerkelijke adolescenten binnen de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) is drieledig:
1. Het in kaart brengen van de praktijk van (kerkelijke) vieringen met en door adolescenten^² in de kerk. Het gaat om jeugddiensten, jeugdkerken en eventueel experimentele vieringen.
2. De motieven en opvattingen die onder deze praktijken liggen onderzoeken met als doel meer inzicht te krijgen in het geleefde geloof en de leefwereld van jongeren in relatie tot vieringen
3. De resultaten van het onderzoek toegankelijk maken voor kerkelijk werkers, predikanten et cetera.

De vraagstelling luidt: Welke realiteiten in vieringen met en door kerkelijke en randkerkelijke jongeren in de PKN zijn op welke wijze religieus relevant voor de adolescenten?

In het kader van dit brede onderzoek van het OJKC wordt in deze scriptie een deelonderzoek gedaan naar jongerenvieringen in PKN verband, waarin gebruik wordt gemaakt van de liturgie en de liederen van de protestantse kloostergemeenschap in Taizé (Frankrijk).^³

De aanvankelijke vraagstelling voor deze scriptie is afgeleid van de algemene vraagstelling van het brede onderzoek:

Welke realiteiten in Taizé-vieringen met en door kerkelijke en randkerkelijke jongeren in de PKN zijn op welke wijze religieus relevant voor de adolescenten?

Wat is de betekenis van “het verstilde” voor jongeren in jongeren- Taizé-vieringen met betrekking tot geloven?.

1.5 Methode

Het onderzoek richt zich op de betekenis die een bepaalde ervaring heeft voor mensen, in dit geval jongeren tussen de 15 en 19 jaar. Om de betekenis van een ervaring te onderzoeken wordt in dit onderzoek gebruik gemaakt van een kwalitatieve onderzoeksbenadering. Deze benadering heeft vier kenmerken: ^⁴

In dit onderzoek wordt uitgegaan van een gefundeerde theoriebenadering^⁵. Dat houdt in dat het niet om het verifiëren van een bestaande theorie of vooronderstelling gaat, maar om het ontwikkelen van theorie op basis van analyse. De theorie wordt gevormd via de constant vergelijkende methode. Daarbij wordt een cyclus doorlopen die begint met het verzamelen van gegevens, analyse van gegevens en begrippen en het reflecteren op de analyseresultaten en de onderzoeksvragen. Er is een afwisseling van waarnemen en reflecteren.

Het onderzoek beslaat drie fasen. In de eerste exploratieve fase worden zoveel mogelijk verschillende aspecten van de vieringen naar boven gehaald. Hierbij wordt zo open mogelijk gezocht naar de begrippen die de jongeren zelf gebruiken om hun ervaringen te beschrijven.

Door middel van vergelijkende analyse van incidentele uitspraken worden kernthema’s vastgesteld. In de tweede observatie- en interviewronde wordt dieper doorgevraagd naar de ervaring en de betekenis van deze kernthema’s. Vervolgens worden ook deze data geanalyseerd en wordt er gezocht naar een kernbegrip. Op basis van de analyses van beide rondes wordt in een derde fase gereflecteerd op de resultaten en analyses en tenslotte worden conclusies getrokken met betrekking tot de vraagstelling.

Voor de interviews in de eerste ronde heb ik gebruik gemaakt van een bestaande schriftelijke vragenlijst voor jongerenvieringen die voor eerdere onderzoeken van het OJKC is gebruikt. In de tweede ronde heb ik een nieuwe vragenlijst opgesteld met het oog op de thema’s waarover ik meer wilde weten. Ik heb daarbij gebruik gemaakt van foto’s om het gesprek over de religieuze dimensie op gang te brengen. Associatie met beelden kan vruchtbaar zijn als het gaat om het verwoorden van gevoelens of religieuze ervaringen. Ik heb de volgende tien afbeeldingen voorgelegd: Een boom met zonsondergang, een kaars, een bijbel, een ANWB wegwijzer met plaatsnamen, 5 jongeren in een kring, een vraagteken, een voetafdruk op het strand, een kudde schapen met herder, zonnestralen vanachter wolken en twee handen die elkaar vasthouden.

In dit deel worden de kerkelijke context en de observaties tijdens de viering beschreven.

B. Verslag van het onderzoek naar de ervaringen van jongeren tijdens die viering.

In dit deel wordt verslag gedaan van antwoorden van de schriftelijke vragen en van de interviews en worden deze gegevens geanalyseerd.

De vragenlijsten, een opsomming van de schriftelijke antwoorden op deze vragen en de verbatim-verslagen van de interviews zijn opgenomen als bijlagen. Wanneer woorden of uitdrukkingen cursief gedrukt zijn, betekent dit dat ze letterlijk zo door jongeren zijn gezegd of opgeschreven, zowel in de hoofdtekst, als de verslagen, beschrijvingen en analyses.

2. Uitvoering van het onderzoek

Via internet heb ik gezocht naar plaatsen waar Taizé vieringen worden gehouden^⁶. Ik heb alle predikanten uit mijn adresboek een e-mail gestuurd met de vraag of er in hun gemeente of regio Taizé-diensten voor jongeren worden georganiseerd. Het blijkt dat er in zeer veel PKN gemeentes Taizé vieringen gehouden worden, maar in de meeste gevallen gaat het om avonddiensten die voornamelijk door ouderen worden bezocht. Het bleek lastig om via contactpersonen van te voren te weten te komen in hoeverre de doelgroep van dit onderzoek aanwezig zou zijn. Ook de beperkte tijd van 4 maanden bleek erg kort om geschikte plaatsen voor observatie te vinden. Waar Taizé vieringen in het kader van PKN jeugdwerk worden georganiseerd is dit vaak maar enkele keren per jaar. Uiteindelijk heb ik voor de eerste ronde vier en voor de tweede ronde drie plaatsen gevonden waar Taizé-vieringen werden gehouden waarvan men mij vertelde dat de doelgroep 15-19 jarigen daar bij aanwezig zou zijn.

Voor de interviews vroeg ik steeds 4 tot 5 jongeren tussen de 15 en 19 jaar. Zowel wat het aantal als wat de leeftijd betreft lukte dit niet altijd. Vooral 15 en 16 jarigen doen alleen mee als het hele groepje meedoet waardoor de groep soms net iets groter uitviel dan gewenst. Ook jongeren waarvan tijdens het interview bleek dat ze toch buiten gevraagde leeftijdscategorie vallen kun je dan moeilijk nog wegsturen. Bij de beschrijving van de interviews in de bijlage heb ik geprobeerd de reacties van de 15-19 jarigen er zoveel mogelijk uit te halen.

2.1 Ronde 1: Exploratieve fase.

Ik laat de viering in P buiten de beschrijving omdat de doelgroep in verhouding tot het totaal aantal bezoekers ondervertegenwoordigd was en omdat ik daar geen tieners bereid heb gevonden om mee te doen aan het interview.

2.2 Gemeente Z

A Verslag van de observaties in gemeente Z

Context

In deze gemeente is de maandelijkse Taizé jongerenviering oecumenisch. De viering wordt helemaal voor en door jongeren van gemeente en parochie zelf georganiseerd op zaterdagavond in de monumentale protestantse dorpskerk. Het initiatief ligt bij de jongeren zelf die jaarlijks een keer naar Taizé gaan en die in de dienst de sfeer herbeleven en na afloop bekenden ontmoeten. Er komen ook veel oudere gemeenteleden naar de vieringen, ongeveer een kwart van de aanwezigen is jonger dan 25 jaar.

Dienst

Buiten staat een bord met “Silence”, in de donkere kerk klinkt instrumentale barokmuziek (Händel). Er zijn alleen 3 waxinelichtjes op de piano aan. Zo’n 16 jongeren zitten op kussens op de grond. De overige aanwezigen gaan zitten op de voorste 10 houten banken. De preekstoel is bedekt met oranje kleden, er staan bloemen en een Christus-icoon.

Deze Taizéviering in de adventsperiode heeft als thema ‘Licht’. Er ligt een gestencilde orde van dienst klaar op een stoel (13 kantjes A4) waarin alle gebeden, (psalm)lezingen uit de NBV en liederen (met 4-stemmige koorzetting en vertaling) zijn opgenomen. Verder wordt aan het begin informatie gegeven over de kloostergemeenschap van Taizé, bij de stilte staan zes “tips voor tijdens de stilte” en aan het eind wordt uitgebreid verteld over het doel van de collecte, de Operatie Hoop.

Als de muziek stopt komt een jongere binnen met een lantaarntje. De paaskaars wordt ontstoken en vervolgens worden door 3 jongeren zo’n 100 waxinelichtjes ontstoken, waarbij iedereen in stilte aandachtig toekijkt. Dan gaat er elektrisch licht aan (net voldoende om de liturgie te kunnen lezen) en zetten de pianist (35 jaar) en fluitiste (20 jaar) in met het eerste lied Als alles duister is. Er wordt zacht en hier en daar meerstemmig gezongen. Men volgt de dynamiek van de (zeer muzikale) pianist ook bij het tweede lied Tu sei sorgente viva. Elk lied wordt steeds 4 tot 7 maal herhaald, zo’n 3 minuten. Dan volgt een psalmgebed (Psalm 43), gelezen in microfoon door een van de zittende jongeren (vrouw 22), afgewisseld met alleluia. De pianist zet solo in en allen antwoorden. Na Your Word is a light, een schriftlezing uit Jes. 9 (door vrouw 18), Christe, lux mundi en Spiritus Jesu Christi volgt de stilte.

De stilte valt halverwege de dienst, en duurt 5 minuten. Het is erg stil. Alle jongeren zitten met gebogen hoofd, ook de helft van de aanwezigen buigt het hoofd en sluit de ogen. Als tips voor tijdens de stilte staan o.a. Lees de liederen en bedenk wat ze voor jou betekenen, bid, leg je verdriet in handen van God, accepteer de liefdevolle armen van God om je heen, vertel aan God wat je dwarszit of blij maakt. Na de stilte volgen Veni sancte spiritus en Jésus, le Christ. Het kyrie-gebed wordt door jonge vrouw gelezen,- zelf geschreven met thematiek donker-licht^⁷ - afgewisseld met gezongen kyrie (solo Heer wij bidden U pianist en allen Kyrie) en afgesloten met Our Father in heaven. Dan volgen nog twee liederen The kingdom of God en Heel het duister is vol van luister door uw licht. Dezelfde jonge vrouw leest als zegen: God van hemel en aarde, er woont in ons een stralend licht, dat leven brengt, dat ons herstelt en thuisbrengt in uw vrede.

Dan staat in de liturgie de mededeling wanneer de volgende viering is en vervolgens worden er nog 3 liederen gezongen Bleibet hier und wachet mit mir, De noche iremos, en in manus tuas, pater commendo spiritum meum. Al tijdens deze liederen verlaten sommigen de zaal richting nevenruimte. Na deze liederen wordt de cd van het begin weer opgezet. Zonder te praten verlaat men de kerk. Ongeveer de helft van de aanwezigen (vooral jongeren) blijft om thee te drinken. De dienst duurde 65 minuten, de sfeer zou ik karakteriseren met het woord aandachtig.

B Verslag van het interview en analyse gemeente Z

Ik heb 6 jongeren ondervraagd. Ze zitten op VWO en HBO (Pabo) en hun leeftijd varieert van 16, 19 (3 jongeren) tot 21 en 23 jaar. Hun schriftelijke reacties op de vraag “wat blijft je bij?”waren: mooie liedjes in mijn hoofd, rustig gevoel; de lichtjes en gedachten, de kou; fijne sfeer, heerlijk rustgevend door de muziek en de stilte; gezelligheid van zien van bekende. Op de vraag “heb je er wat aan gehad?” schrijven ze: ja, herinnering en Taizégevoel; ik heb mee verzonnen; ja, even een moment weer stilstaan bij alles; ik vind het fijn omdat je meer tot rust komt dan bij de vieringen in onze eigen kerk, omdat ik dan moet zingen; tot rust gekomen, weer lekker kunnen nadenken, rust in een drukke werk/school week. En op de slotvraag geef met drie woorden aan hoe je je voelde/aanwezig was in de viering schrijven ze: licht, warmte, stilte; goed, maar verdrietig en gelukkig, moe (maar dat ligt aan mezelf); rust, licht, warmte (wel koude voeten); rustig, ontspannen; rustig, op mijn gemak, fijn; dit keer afwezig, andere keren ben ik meer met de dienst bezig.

In het interview komen dezelfde aspecten naar voren: Ze komen vooral voor de rust, het nadenken, het Taizé gevoel terughalen en de ontmoeting met bekenden. Het nadenken gebeurt tijdens de hele dienst, maar vooral ook tijdens de liederen. Op de vraag wat hen het minst aansprak reageren enkelen: van mij hoeven die teksten tussendoor niet. Wel de gebeden, maar niet de lezingen. Op mijn vraag of de viering belangrijk is voor hun geloof is een antwoord nee, ik kom echt voor de sfeer. En als ik vraag of het met God te maken heeft is een antwoord ja, want je zingt over de Heer, en je kan even met hem kan praten. Echt waar? vraagt een ander verbaasd. Als ik vraag of ze God hebben ervaren reageren ze weifelend, ik vind dat moeilijk. De sfeer van het interview is lacherig. Twee jongeren zeggen wel dat de viering met hun geloof en God te maken heeft, maar de vier die de toon zetten en het gesprek domineren niet.

Als we dit interview in gemeente Z samenvatten in het licht van de onderzoeksvraag naar de religieuze relevantie van de realiteiten in Taizé diensten voor jongeren van 15-19 jaar, wordt duidelijk dat deze jongeren

Duidelijk is dat de gemeenschap voor de meeste van deze jongeren belangrijker is dan de religieuze ervaring of de christelijke inhoud van de viering. Het geheel van de dienst, inclusief de voorbereiding en de thee na afloop, wordt gewaardeerd als plaats van ontmoeting met leeftijdgenoten en als rustpunt in hun leven. De religieuze ervaring komt daar voor sommigen soms wel bij, maar vormt voor de meeste geen doel. Sommige jongeren hebben in Taizé God ervaren, maar zeggen dat die ervaring in Nederland moeilijk terug te halen is.

2.3 Gemeente X

A. Verslag van de observaties in Gemeente X

Context

In deze gemeente worden sinds een jaar maandelijks speciale jongerenvieringen georganiseerd door een enthousiaste jeugdouderling (45 jaar) met een groep jeugdwerkleiders (19, 27, 34 en 40 jaar). Doelgroep is de jeugd in de leeftijd van 15-25 jaar. De commissie heeft carte blanche van de kerkenraad om deze vieringen vorm te geven. De enige afspraak is dat er altijd aandacht is voor de drie thema’s leren, vieren en dienen. Elke viering heeft weer een andere vorm, het is voor de bezoekers steeds een verrassing. Het orgel wordt niet bespeeld, er is geen gedrukte liturgie en alle liederen en teksten worden op een scherm geprojecteerd. Er waren o.a. vieringen met een eigen muziekgroep, een band of koor, een drama-groep (o.a. met jongeren uit de gemeente), een discussie aan sta-tafels, een Thomas-viering en de presentatie van een diaconale werkvakantie door jongeren. Nu dan voor het eerst een Taizé viering. Niemand van de organisatie en zeer weinig kerkgangers hadden ervaring met dergelijke diensten. Er was een gastspreker uitgenodigd voor een meditatief moment. Men wist dat hij wel regelmatig in Taizé was geweest.

Dienst

Het moderne kerkgebouw uit de jaren ’70 staat midden in het dorp. Bij binnenkomst wordt rustige instrumentale muziek van Adrian Snell ten gehore gebracht. Vanaf het plafond hangen oranje doeken voor de preekstoel en avondmaalstafel. Daarvoor staat een paaskaars, doopvont, icoon en veilingkisten met tientallen waxinelichtjes. Rechts een groot scherm met daarop geprojecteerd Feest van het licht. Veel jongeren zitten wat onderuitgezakt op hun stoel. Ik denk dat dit wordt uitgelokt door de zit van de stoelen en het hoge projectiescherm. Als iedereen binnen is wordt de kerkzaal verduisterd. Op het scherm verschijnt de volgende tekst : Aansteken van het licht Christenen in Azië hebben een aansprekend symbool ontdekt waar zij het avondgebed mee beginnen. Deze symboliek herinnert ons eraan dat zelfs als we in ons persoonlijke leven of in de wereldgeschiedenis een periode van duisternis meemaken, de liefde van christus een vuur is dat nooit uitdooft. Zeven jongeren (12-22 jaar) betreden de kerkzaal met kaarsen. Velen gaan wat rechter op zitten om het te kunnen zien. Terwijl kaarsen op het podium worden aangestoken wordt gezongen: Als alles duister is, ontsteek dan een lichtend vuur dat nooit meer dooft. Er staat geen muzieknotatie bij. Er wordt aarzelend, maar wel met inzet gezongen, maar na de 5^e keer verslapt de animo. Je voelt: 5 keer vindt men meer dan genoeg. Dan wordt een gedeelte uit Joh 1: 1-5 geprojecteerd en voorgelezen. Het gebed van toenadering is in beurtspraak. Vrijwel iedereen doet mee. Dan wordt gezongen Blijf met uw genade bij ons, Heer, onze God. Blijf met uw genade bij ons, licht in het duister. Ook hier wordt de animo om mee te zingen na twee keer herhalen steeds minder. Dan volgt een tweede lezing uit Joh 1, nu vers 6-9. Dan verschijnt op het scherm een kaars en het woord stilte. Die duurt 3 minuten. Enkele kinderen worden onrustig, de meeste jongeren zitten stil voor zich uit te kijken, een enkeling sluit de ogen. Dan leest een jeugdwerkleider een kyrie gebed in drie delen: om liefde en innerlijke vrede, om Geest van Christus tegen onrecht en lijden, gerechtigheid en verzoening wereldwijd. Deze gebeden worden afgewisseld met een gezongen kyrie-acclamatie. Daarna volgt een derde lezing uit Joh. 1, nu vers 10-12. Daarna volgt -opnieuw via het scherm aangekondigd- een stilte die 5 minuten duurt. Na 3 minuten wordt het iets onrustig. Na de stilte volgt er een rustgevend muzikaal intermezzo, ook een opname van Adrian Snell. Dan volgt weer samenzang Laudate omnes gentes, laudate dominum, zonder vertaling en zonder noten op het scherm. Ook hier aarzelende samenzang en vanaf de 4^e keer steeds minder animo om mee te zingen. Daarna de vierde lezing uit Joh 1, nu vers 14-18. Dan volgt een meditatief moment dat wordt verzorgd door een gastspreker G.M.(50). Hij geeft een uitleg bij de icoon Jezus en zijn vriend (zie voorblad).

Iconen zijn vensters op de hemel, waardoor het licht van God tot ons kan komen. Door een icoon kun je een andere werkelijkheid zien en daar in geloven. Je ziet hier Jezus met stralenkrans, de arm om zijn vriend geslagen, beschermend maar ook aanmoedigend. Ze verspreiden allebei licht, de silhouetten zijn gelijk, ze hebben dezelfde open blik naar de wereld, maar zijn toch niet identiek. De vriend maakt een zegenend gebaar: mensen mogen elkaar tot zegen zijn. Jezus draagt een dik boek, hij is het levende woord, de vriend draagt een dunne boekrol, hij hoeft niet alles te dragen, niet alles te snappen. Hij mag gewoon op pad gaan, met de blijde boodschap als licht op het pad, om het evangelie door te geven aan anderen en tot zegen te zijn.

Na dit meditatief moment volgen voorbeden afgewisseld met gezongen Heer ontferm U. Na het zegenlied Mijn vrede geef ik u, mijn vrede laat ik u, wees niet bezorgd/bevreesd volgt een gedicht. Het is een gebed om licht in onze ogen, dat wij God en elkaar zien. Daarna wordt iedereen uitgenodigd om in een kring te gaan staan en het licht aan elkaar door te geven onder het zingen van Jezus u bent het licht in ons leven, laat nimmer toe dat mijn duister tot mij spreekt, open mij voor uw liefde o Heer. Tenslotte loopt iedereen richting koffiehoek en plaatst zijn/haar brandende kaars op het podium. Het lied wordt herhaald tot de laatste bezoeker de kaars heeft geplaatst (ca 8 minuten). De lezingen en werden verzorgd door een vrouw (28) het gedicht door vrouw (34), alle gebeden door de jeugdouderling (45). De muzikale begeleiding is op piano (vrouw 43) en dwarsfluit (3 vrouwen 15,16,17).

B Verslag van het interview en analyse in gemeente X

In deze gemeente X heb ik in twee aparte gesprekjes in totaal 10 jongeren geïnterviewd, in leeftijd variërend van 12 -22 jaar. Uit de vragenlijsten komen de volgende gegevens naar voren. Ze komen naar de dienst met vrienden of familie omdat het leuk is, omdat het voor de jeugd is, om wat te leren, omdat het bij je geloofsleven hoort, om je geloof te uiten, om samen gemeente te zijn, om na te denken over jezelf en over je geloof. De dienst zelf was in hun eigen woorden speciaal, nieuw, apart, leuk om mee te maken, boeiend, gezellig, afwisselend, aansprekend, rustgevend.

In de interviews laten zij zich positief uit over het speciale, afwisselende en laagdrempelige karakter van de maandelijkse jongerendiensten. Ze gebruiken voor deze Taizé-dienst de begrippen sfeer, meditatie, bewust nadenken, je gedachten erbij houden, eerbied, rust, tot rust komen, overgave, in zo’n soort trance of zo, bezinken. De gebeden waren mooi, apart met die liedjes tussendoor, je bidt niet zelf, je bidt met z’n allen voor anderen. Ze noemen de lichtjes en het zingen, de stilte en de rust als dingen die hen zullen bijblijven van deze dienst. Dat je elkaar tot zegen mag zijn was de zin die bleef hangen van het meditatief moment. Ze waarderen dit onderdeel vanwege de inhoud die ze aansprekend en leerzaam vonden. In andere diensten missen ze soms inhoud.

Er was een groot verschil tussen de15-jarige jongens en de meiden van 18 en 19 jaar. De 15- jarigen noemden de stilte opvallend en apart, en ze hadden weinig woorden om weer te geven hoe het voelde. De 18-19- jarigen stonden er meer voor open, waren zoekend of dit bij hen paste, sommigen kwamen er in tot rust, ze voelden zich veilig, rustig, fijn, er was een prettige sfeer, het voelde goed.

Het is een vorm van gemeente-zijn, een zoektocht hoe je je geloof kunt uiten. De 15-jarigen toonden weinig gevoeligheid voor de kaarsenceremonie, de 18 –19-jarigen vonden dit aansprekend. De 15-jarigen spraken moeilijk over God of de inhoud van het geloof, één van hen had opvallend genoeg wel een inhoudelijke reactie op de schriftelijke vraag wat hij aan deze dienst had gehad: dat je elkaar tot zegen mag zijn. De 18-19 jarigen waren meer inhoudelijk in hun uitspraken, bv Geloven in Jezus, dat we Gods kinderen zijn.

Deze jongeren zijn vertrouwd met kerkdiensten in de PKN en hebben een duidelijke visie op de gemeente die daar samenkomt en het doel waarmee men samenkomt. Zij verwachten in een jeugddienst een liturgie met in ieder geval liederen, gebeden, een bijbellezing en een uitleg. De Taizé liturgie ervaren zij als een variatie op de “gewone” dienst met voldoende herkenningspunten maar ook met nieuwe aspecten zoals het meditatief zingen met herhalingen, de stilte en de kaarsen/het licht in de kring aan elkaar doorgeven. De waardering voor deze aspecten is verschillend, maar overwegend positief.

Als we dit interview in gemeente X samenvatten in het licht van de onderzoeksvraag naar de religieuze relevantie van de realiteiten in Taizé diensten voor jongeren van 15-19 jaar, wordt duidelijk dat deze jongeren

2.4 Gemeente Y

A. Verslag van de observaties in gemeente Y

Context

In 1997 begon de plaatselijke predikant met de organisatie van een jaarlijkse busreis naar Taizé voor jongeren van de gemeente. Een week lang leven zonder tv, mobiel of computer in een strak dagritme: 3x per dag naar de kerk, bijbelstudie, workshops, gezamenlijke maaltijden en corvé. Veel jongeren beleefden daar een goede tijd en maandelijks wordt in de kerk een viering georganiseerd waarin de sfeer van Taizé wordt herbeleefd. In 2005 waren twee broeders uit Taizé op tegenbezoek en organiseerde men een Taizé ontmoetingsdag. Op 2 maart a.s. vindt weer een Taizé ontmoetingsdag plaats van 13.30- 20.30u. Jongeren doen vrijwel alles zelf, van de boodschappen voor de ontmoetingsdag tot de voorbereiding van de maandelijkse viering. Er zijn roosters voor het maken van de liturgie, de gebeden, de inrichting van de kerk, het koffieschenken etc. waardoor alle jongeren van tijd tot tijd een taak hebben.

Dienst

Je komt binnen in de hal van het zalencentrum, jongeren staan in groepjes te praten. Bij de ingang naar de kerk staat een groot bord met het woord silence en daar wordt een liturgie uitgereikt. De kerk is sfeervol verlicht met tientallen waxinelichtjes, er zijn oranje doeken vanaf het plafond, een Taizé symbool (kruis/vogel) en twee door een gemeentelid gemaakte iconen. Er klinkt instrumentale barokmuziek uit de luidsprekers die verdekt staan opgesteld achter kamerschermen. De 75 bezoekers gaan zwijgend bij elkaar zitten aan één kant van de ruimte, waar de piano staat. Op de aanvangstijd komen twee jongeren met elk een kaars binnen en zij ontsteken de paaskaarsen. Er wordt gespeeld op piano (man 45) gitaar (man 40) en dwarsfluit (vrouw 25). Van alle liederen is een meerstemmige zetting in de liturgie opgenomen. Er wordt door de aanwezigen ingetogen gezongen, sommige vrouwen zingen de altpartij, enkele mannen zingen bas en tenor. Jezus U bent het licht in ons leven, laat nimmer toe dat mijn duister tot mij spreekt. Open mij voor uw liefde o Heer. Vervolgens Bless the Lord my soul met solozang er doorheen (versterkt). Psalmgebed Psalm 72 gelezen door jonge man vanaf de voorste rij, afgewisseld met gezongen alleluia steeds eerst solo, dan allen. Na nunc dimittis servum tuum volgt een lezing uit Mt. 2:1-12 door een vrouw(18). Na Oculi nostri ad dominum Jesum volgt een stilte van 10 minuten, waarbij een tekst uit Mt. is afgedrukt ter meditatie. Het is erg stil, vrijwel niemand beweegt. De meeste aanwezigen hebben het hoofd gebogen en de ogen gesloten. Dan volgen gesproken gebeden met kyrie acclamatie steeds eerst solo ontferm u Heer, dan allen Kyrie (8x). Goede God, Dat harten opengaan, dat wij zuinig omgaan met onze aarde, dat wij leven met open ogen en oren. Dan volgen Bendigo al Señor, Magnificat anima mea afgewisseld met lange akkoorden op O- en daarboven solo’s met nederlandse tekst van magnificat (afwisselend sopraan en tenor). Tenslotte nog Christe lux mundi, I am sure I shall see, en Behute mich Gott. Onder dit laatste lied staan enkelen op en verlaten de kerk. Nadat de samenzang is beëindigd wordt de cd met barokmuziek weer verder afgespeeld. Er ontstaat bij de uitgang van de kerk een lange rij van mensen die een lichtje ontsteken en op een tafel bij een icoon plaatsen. In de hal is er thee en koffie en wordt er druk gepraat. De dienst heeft 42 minuten geduurd, er werd niets aangekondigd, de lezingen en gebeden werden gelezen vanaf de voorste rij waar de microfoon werd doorgegeven en de liederen werden steeds zo’n 3 à 4 minuten herhaald. Voor de keuze van de lezing volgt men het leesrooster van Taizé.

B Verslag van het interview en analyse in gemeente Y

In gemeente Y spreek ik met 6 jongeren tussen de 17 en 21 jaar die allemaal VWO of HBO- opleiding volgen. Ook één van de dragende krachten van de organisatie neemt deel aan het gesprek (student theologie, 25 jaar). Ze komen in principe elke maand als ze zin hebben naar de dienst met vrienden of familie. Wat hen van deze viering bijblijft beschrijven zij als rust in mijn hoofd en hart, verwerking van wat ik heb meegemaakt, zingen, bidden, nadenken; gesprekken met anderen. Op de vraag heb je wat aan deze viering gehad komt: nagedacht over waar ik vorig stond in mijn leven en waar ik nu sta; de rust aan het eind van de vakantie, alles overdenken en vooruit denken; ritueel van de taizé-viering. Gevraagd naar drie woorden die aangeven hoe ze zich voelden schrijven ze: rustig, warmte, nadenken, afwezig, thuisvoelend, afwezig met gedachten, balans zang- tekst- stilte, vrede, terug naar rust in Taizé, prettig, samenzijn.

Ze ervaren de dienst als één geheel. De vaste onderdelen zijn allemaal onmisbaar. Het is het geheel van stilte, gebed en zingen, de Taizé liederen, de meerstemmigheid, het herhalen. Als je één element weg zou halen zou het al totaal anders voelen. Maar ook het samen zijn en het samen beleven, samen koffie drinken, praten, de ontmoeting is bijna even belangrijk als de dienst zelf. Op de vraag of God in de viering aanwezig is, volgt een stilte. Aarzelend komen reacties: Wel meer dan in een gewone kerkdienst. Misschien komt het door je ervaring in Taizé, dat je die misschien een heel klein beetje kan terughalen. Maar ook omdat je er meer voor open staat.

Uit het interview blijkt dat ze de keuze om voor het eerst naar Taizé of naar de vieringen te gaan niet heel bewust hebben gemaakt. Ze zijn er in gerold, meegenomen door ouders of als catechisatiegroep naar zo’n dienst gegaan. De ervaring was positief, ze zijn er blijven hangen. De meeste jongeren zijn meerdere malen naar Taizé geweest. Het bezoeken van de dienst heeft daarom ook het karakter van een reünie. Het element van gemeenschap is erg belangrijk: dat je het samen met leeftijdsgenoten doet maakt het vanzelfsprekender en waardevoller. Zowel in Taizé als in deze Nederlandse context hebben ze een taak. Ze ervaren dat zij er toe doen in de gemeenschap, dat hun stem wordt gehoord, dat hun inbreng wordt gewaardeerd. Het internationale karakter van Taizé spreekt hen ook erg aan. Waarschijnlijk heeft dat te maken met de leeftijdsfase waarin ze zich bevinden: Ze gaan hun grenzen verleggen en zijn op zoek naar hun plek in de wereld. In Taizé kijken ze even vanuit een ander perspectief naar zichzelf en naar de wereld.

Over de verschillen met een gewone dienst zeggen ze (gevraagd en ongevraagd): Een gewone dienst heeft ook stil gebed, maar zo kort dat je eigenlijk niet de kans hebt om er zelf in te komen. Dat je even je gedachten kan neerleggen of zo. Je bent er intensief mee bezig, je let meer op, omdat er meer momenten zijn om na te denken, de stilte is hier veel langer, je bent meer met jezelf bezig. In de gewone dienst gebeurt er van alles. In de Taizé viering is tijd om rustig na te denken over jezelf. Hoe sta ik tegenover God, ik ervaar God dan wel sterker. 10 minuten stil zijn is heel goed. Je kunt rustig nadenken over wat er is gebeurd. Je hoeft helemaal nergens aan te denken.

Het gaat om persoonlijke gebed en persoonlijke meditatie. Mensen zijn ook gewoon allemaal heel erg open. Je hebt hier niet het gevoel dat je moet bidden, als ik zin heb doe ik het. Die stilte nodigt uit, je wordt niet gedwongen, maar het is een uitnodiging om mee te doen.

Ik zei: Het is dus heel anders dan wanneer iemand een gebed uitspreekt, daar hebben jullie een heel andere beleving bij. Daarop waren de reacties: Dat is niet je eigen gebed, op zich.

De stilte, dan denk je zelf na en dan hou je het bij jezelf allemaal. Wanneer bij een kerkdienst door een dominee een gebed wordt opgezegd, dat is op zich heel algemeen, niet op jou van toepassing. Daarom vind ik dat wel eens moeilijk.

Zij waarderen de rust en stilte omdat die in het alledaagse hectische leven zo zeldzaam zijn. Ze zouden wel meer rust in hun leven willen, maar het komt er niet van dat te organiseren. De viering is een oase. Liederen, stilte en gebed vormen in hun beleving een eenheid en ze worden heel bewust ervaren. Door de vorm van de dienst ontstaat een wisselwerking tussen de ervaring op dat moment en hun persoonlijk leven. Er ontstaat een verbinding tussen de liturgie en hun eigen bestaan. Dat is een opvallend punt. Ze ervaren die verbinding soms ook in een “gewone” dienst op het moment van een preek, maar missen dan de ruimte om die verbinding persoonlijker te maken, verder te internaliseren. Wat ook opvalt is dat zij het erg waarderen dat ze niets moeten. Ze voelen zich vrij, er wordt weinig voor hen ingevuld en er is ruimte voor hun eigen gedachten. Je zingt mee als je dat wilt of dwaalt in gedachten af als je dat wilt. Voor hun gevoel zijn ze daardoor meer persoonlijk betrokken bij het gebeuren.

Als we dit interview in gemeente Y analyseren in het licht van de onderzoeksvraag naar de religieuze relevantie van de realiteiten in Taizé diensten voor jongeren van 15-19 jaar, wordt duidelijk dat deze jongeren

2.5 Samenvatting van de analyses van ronde 1

Er is een duidelijk verschil in verwachtingspatroon in de gemeente X, Y en Z. In gemeente X verwacht de overwegend kerkelijk betrokken jeugd een bepaalde (geloofs-)inhoud, ze komen niet alleen om te ervaren maar ook om iets te leren over geloven. In gemeente Y en Z gaat het de jongeren vooral om het nadenken over het leven en levensvragen, om de ervaring en het beleven van gemeenschap en vriendschap. In gemeente X zijn de uitspraken over God concreter, in gemeente Y en Z vager. In gemeente X wordt het herhalen van de liederen als vreemd ervaren omdat geen van de ondervraagden ooit in Taizé is geweest. In gemeente Y en Z is men vertrouwd met deze vorm van aandachtig zijn omdat de meeste ondervraagden al meermalen een week in Taizé zijn geweest.

Wat betreft de ervaringen in de diensten zelf zijn er grote overeenkomsten. De kernthema’s die aan het eind van elke afzonderlijke analyse zijn opgesomd vertonen veel overeenkomsten. Het woord nadenken wordt in alle interviews meermalen genoemd of opgeschreven. Vrijwel alle jongeren gebruiken de woorden rustig of stil(te) om aan te geven hoe ze zich voelden tijdens de dienst. Voor de meeste jongeren is de viering een oase in een druk bestaan. Zonder uitzondering waarderen zij de gemeenschap van jongeren waarmee zij zich verbonden voelen. De meeste jongeren geven aan dat zij er thuis niet toe komen om op deze manier stil te worden en na te denken. Kennelijk is de gemeenschap en de afgebakende plaats en tijd nodig om tot die rust te komen. Veel jongeren geven aan dat deze dienst voor hun persoonlijk leven van betekenis is omdat zij het gevoel hebben dat er ruimte is voor de dingen die voor hen zelf belangrijk zijn. In ‘gewone’ kerkdiensten hebben sommigen het gevoel dat hen dingen worden opgedrongen of aangepraat. Zij waarderen in de Taizé-viering de vrijheid om zelf over dingen na te denken, om al dan niet mee te zingen of in gedachten af te dwalen.

Samenvattend komen in de eerste onderzoeksronde de volgende drie kernbegrippen naar voren:

2.6 Ronde 2: Verdiepingsfase.

Naar aanleiding van deze eerste onderzoeksronde is de algemene onderzoeksvraag naar de religieuze relevantie van de realiteiten in Taizé vieringen voor jongeren toegespitst op het aspect van “het verstilde”. Het begrip “het verstilde” heb ik hier ingevoerd om de diverse woorden die jongeren gebruiken voor hun ervaringen in de eerste ronde onder één noemer te brengen. Met het verstilde wordt niet alleen verwezen naar de stilte tijdens de viering, maar naar de gemoedstoestand die de dienst als geheel bij jongeren teweegbrengt. De viering biedt een afgebakende tijd en ruimte waarin zij innerlijk stil worden, nadenken, hun leven overzien – al dan niet in relatie met God- en zich verbonden voelen met elkaar en soms met God.

In de tweede specificatiefase wordt “het verstilde” verder onderzocht en gespecificeerd.

Rond de drie thema’s rust, nadenken en gemeenschap wordt doorgevraagd naar de volgende aspecten:

Ik zoek antwoord op deze vragen omdat ik in het interview de indruk heb gekregen dat “het verstilde”voor sommige jongeren in gemeenten Y en Z vooral gericht is op zelfreflectie en minder op God. In hoeverre is het voor hen relevant dat het om een christelijke viering gaat? Wat betekent het christelijk geloof voor hen? Deze vervolgvragen komen voort uit de doelstelling van dit onderzoek. Het gaat niet alleen om algemene communicatie over de religieuze dimensie van het bestaan, maar ook om specifieke communicatie van christelijke noties.

2.7 Gemeente Y 2e ronde

A. Verslag van de observaties 2^e ronde gemeente Y

Dienst.^⁸

In de sfeervol verlichte kerk wordt het licht binnengebracht en de paaskaars ontstoken onder het zingen van La ténèbre n’est point ténèbre devant toi: la nuit comme le jour est lumière. (de vertaling is afgedrukt: Heel het duister is vol van luister door uw licht, de nacht is als de dag net zo helder). Dit wordt 3 minuten herhaald, gevolgd door O Christe Domeine Jesu! O Christus, Heer Jezus! Er wordt ingetogen meerstemmig gezongen, maar lang niet allen zingen mee. De begeleiding is op piano, akoestische gitaar en dwarsfluit. Enkele jongens (15-20jaar) zitten onderuitgezakt naar het papier te staren en zingen vrijwel niet mee. Het psalmgebed uit psalm 93 wordt gelezen door de jeugdwerkleider vanaf de eerste rij, afgewisseld met alleluia, steeds eerst door de sopraan-soliste en dan door allen. Er wordt gebruik gemaakt van een microfoon die gedurende de dienst door de rij wordt doorgegeven bij alle lezingen en gebeden. Singt dem Herrn wordt vlot en wat uitbundiger meerstemmig gezongen, waarbij het middendeel allen op “O” zingen en een tenor solo teksten improviseert die moeilijk te verstaan zijn (en niet vermeld zijn op de liturgie). Een man van 20 jaar leest de schriftlezing uit Mt. 5:1-12 (niet afgedrukt). Na een 3 minuten herhaald The kingdom of God is justice and peace and joy in the Holy spirit volgt een stilte van 10 minuten. In de liturgie staat een vers uit de lezing afgedrukt. Het is echt stil, de meeste aanwezigen staren naar de liturgie of naar de grond. Sommigen buigen het hoofd gedurende enige tijd in een gebedshouding, sommigen hebben de ogen enige tijd gesloten. Bij de meeste aanwezigen is een afwisseling van houdingen zichtbaar. Enkele jongelui achterin kijken wat rond. Na 8 minuten wordt het even wat onrustiger, maar de stilte keert weer terug.

Hierna volgt het Kyrië gebed. Een soliste zingt Ontferm U Heer en allen zingen Kyrie eleison. Verschillende jongeren lezen de gebeden: God, wij zijn mensen naar uw beeld, zo hebt u ons gemaakt. Help ons om datgene te doen wat het beste bij ons past, dan komen we tot ons recht, dan kunnen we worden wie we eigenlijk zijn. Dat bidden wij. Ontferm U…. God, geef ons de moed om nee te zeggen als we vinden dat dat moet. etc. God als het stormt in ons leven, als alles overhoop gehaald wordt, wees dan onze rots in de branding. etc. God, geef ons een open hart voor de mensen om ons heen etc. God, geef ons hoop etc, God, Ga met ons etc. Deze laatste bede vormt feitelijk meteen het slotgebed, want er volgen nog twee liederen Frieden, Frieden hinterlasse ich euch en Laudate omnes gentes en dan staat er op de liturgie “na afloop is er gelegenheid tot ontmoeting met koffie en thee”. De dienst heeft tot hier 35 minuten geduurd. De eerste jongeren staan op, steken een kaarsje aan bij de uitgang en verlaten de zaal. Hierover staat niets vermeld in de liturgie. Er staan nog drie liederen afgedrukt die na de viering worden gezongen: Jesus, remember me when you come in your kingdom, Ubi Caritas en Bonum est confidere. Als de muzikanten stoppen wordt weer klassieke muziek opgezet. Tot dat moment heeft het geheel 45 minuten geduurd.

B. Verslag van het interview en analyse gemeente Y 2^e ronde

Na afloop van deze dienst sprak ik met twee jongens van 15, een meisje van 17, en twee jongens van 19 en 23 jaar. Ze volgen atheneum (3), HBO of universitaire opleiding en zijn allemaal één of meer keren in Taizé geweest.

Bij de meerkeuzevraag “Wat heeft de viering met je geloof te maken?” werd aangekruist:

In de ruimte voor een toelichting hierop schrijven ze^⁹: gewoon even rustig nadenken, en even praten; ik zie God overal om me heen, vooral in Taizé zelf. Ik zie God in mensen en merk dat hij aanwezig is, dat geeft mij inspiratie; Door de liederen voel ik me gesterkt, ze spreken uit wat ik voel en geven aan hoe ik er mee om kan gaan. Het geeft me inspiratie hoe ik mijn geloof een plaats kan geven in het dagelijks leven; Viering is vaak rustig moment in druk weekend; Het herhalende karakter van de liederen werkt min of meer ontspannend, in sommige gevallen (afhankelijk van hoe je je voelt) zelfs meditatief. Stilte biedt je (verplicht) de ruimte om na te denken.

Het valt op dat niemand iets negatiefs uit de rechterkolom heeft aangekruist of in negatieve bewoordingen over onderdelen van de viering schrijft.

Bij de vraag naar het mooiste lied werden genoemd: Laudate omnes gentes (2x), Frieden, Bonum est confidere, The kingdom of God, en als minst mooie schreven ze: Duitse liedje (Frieden?), weet niet, The kingdom, Laudate, O Christe domine Jesu. Opvallend dat dezelfde liederen als mooiste en als minst mooie worden genoemd.

Op de vraag wat ze in de stilte “deden” schrijven ze: nagedacht over van alles en nog wat; Nadenken over God, over de betekenis van de liederen die we hebben gezongen; Nagedacht over wat er op het ogenblik gebeurt in mijn leven, over wat er gaat gebeuren, examens, nieuwe studie, etc.; nadenken, bidden; denken/gebed.

In het interview vraag ik door naar de plaats van God in de viering. Daarop wordt o.a. gezegd:

Dat die vlam altijd weer even aan gaat en in de viering weer wat harder gaat branden, dat je een soort van aanwezigheid merkt waardoor je met een voldaan gevoel weer naar buiten gaat; dat je groeit in wat je meemaakt en je geloof, dat je groeit door de liedjes en de teksten; zoals die schapen met z’n allen samen zijn, terwijl ze veilig zijn met de herder erbij, zo voel ik dat een beetje met God. In de kerkdienst voel ik dat meer dan in het dagelijks leven; Ik weet niet wat ik moet geloven, ik vind het een beetje twijfelachtig eigenlijk dat God er altijd is. In Taizé is dat meestal wel iets duidelijker; Ik denk dat je in andere mensen ook wel God kan zien, soms, in vriendschap. Dat ervaar je niet zo in de viering zelf, omdat je dan niet praat tussendoor, maar wel als je praat, als je veel mensen tegenkomt. De meeste jongeren denken tijdens de stilte niet speciaal aan God. En als ik doorvraag of ze tijdens de stilte bidden komt daar als antwoord: nee, gewoon nadenken, wel serieus over God of je toekomst, maar ook niet superserieus.

Op de schriftelijke vraag wat de viering met hun geloof te maken heeft kruist één jongere aan “ik heb iets van God ervaren.” In de gesprekken naar aanleiding van de foto’s is er één die God expliciet noemt, één gebruikt het woord aanwezigheid, één ziet God in andere mensen, één spreekt over groeien in geloof en één twijfelt er aan of God er is. In de stilte denken ze wel na óver God, maar ze bidden niet tót God in de zin dat ze met God in gesprek zijn of om iets vragen. Dat gebeurt wel in het Kyriegebed. Deze gebeden zijn door jongeren zelf geschreven. Ze vragen daarin om hulp, kracht en bescherming voor hun persoonlijk leven. Het ontsteken van kaarsjes aan het eind wordt door niemand als belangrijk moment aangemerkt. Als ik vraag of ze iets hebben met de tekst O boni Jesu Christe, een lied van aanbidding van Jezus, is het eerste antwoord: dat is echt een tekst dat je denkt wat moet ik hier mee. Als ik doorvraag naar de betekenis van de teksten van de liederen blijkt dat de meeste jongeren in deze groep daar inhoudelijk weinig mee hebben. Het gaat meer om het samen zingen, dat het gemakkelijk gaat en dat het mooi klinkt. Door de muziek ontstaat er een bepaalde sfeer waardoor je rustig wordt. Ze vinden de bijbelteksten niet zo belangrijk. De evangelieteksten spreken wel meer aan dan de psalmteksten omdat ze begrijpelijker waren.

Als we dit interview analyseren met het oog op de verdiepingsvragen naar de rol van God in de viering en de betekenis van de lezingen of de christelijke inhoud kunnen we twee conclusies trekken:

2.8 Gemeente W

A. Verslag van de observaties in gemeente W

Context

Twee jaar geleden ging een van de plaatselijke predikanten voor het eerst met een busje jongeren naar Taizé. Sindsdien organiseert men zo’n twee maal per jaar een dienst met een liturgie zoals in Taizé. Vorig jaar gingen twee busjes, en deze zomer gaan ze met een touringcar: de belangstelling groeit. De diensten vinden afwisselend in verschillende wijkkerken plaats en worden helemaal door jongeren zelf georganiseerd.^¹⁰ Ze richten de kerkruimte in met waxinelichtjes, oranje doeken, een icoon, vloerkleden en meditatiekrukjes, ze maken een liturgie en een powerpoint presentatie. Ze begeleiden het zingen op piano en dwarsfluit. (De moeilijke liederen werden door de predikant op piano begeleid). Ook de lezingen en gebeden verzorgen ze zelf. Naast het Taizé gebeuren is er in deze gemeente Sunday4you - een alternatieve jeugddienst op zondag in de vorm van Young Thomas^¹¹- en er is een provider catechese groep voor jongeren.

Dienst

Het bakstenen kerkgebouw (ik schat uit de jaren 60) staat midden in een woonwijk met portiekflats en rijtjeshuizen, naast een kleine groenstrook. Buiten staat een bord met Silence. Vanaf de deur staan waxinelichtjes op de grond aan weerszijden van het pad naar de kerkzaal. De zaal is vierkant met vanaf 3 meter hoogte een aan vier zijden schuin dak met houten schroten bekleed. Preekstoel en avondmaalstafel zijn terzijde geschoven, een lange wand wordt gebruikt als liturgisch centrum. Binnen is het aanvankelijk niet stil, er wordt gekletst en geoefend op piano en dwarsfluit en de geluidsinstallatie wordt getest.

Er is geen liturgie op papier, alles wordt met de beamer geprojecteerd op een doek aan de wand. Voor de dienst zijn er sfeerbeelden van Taizé te zien in de kleuren rood, oranje en geel met veel kaarsen. De jongeren installeren zich op de vloerkleden (12), op de eerste bank (6) en achter piano en muzieklessenaar. Er wordt een cd met Taizé liederen gedraaid. Vanaf 15 minuten voor aanvang komen de ca 80 bezoekers de kerkzaal binnen. De geschatte leeftijdsopbouw is als volgt:

Het wordt steeds stiller en wanneer de afbeelding van de klokken van Taizé wordt getoond in combinatie met klokgelui en vogelgeluiden wordt het echt stil. Vrijwel iedereen kijkt naar het scherm. Als het lied Wait for the Lord op het scherm verschijnt begint de fluitiste met het voorspel. De meeste aanwezigen zingen aarzelend mee, van de jongeren voorin zingt ongeveer de helft mee. Na I am sure I shall see the goodness of the Lord en Behüte mich Gott volgt een psalmgebed dat bestaat uit verschillende losse psalmteksten in het Frans, Duits, Engels en Nederlands, afgewisseld met alleluia (solo door predikant, daarna allen). Er worden afbeeldingen van een bijbel, boekrol en kruis boven de tekst geprojecteerd.

Dan volgt de lezing van Joh 14:3, ook weer in het Frans, Engels, Duits en Nederlands. Na Jésus, le Christ, lumière intérieure volgt 8 minuten stilte. Veel hoofden zijn de eerste minuten gebogen, het is zeer stil. Enkelen sluiten de ogen, sommigen staren naar de grond of kijken naar het scherm. Na 4 minuten is er even wat onrust van schuiven en kuchen, daarna is het weer stil. Jongeren kijken soms rond, ik zie geen onderling oogcontact. Na de stilte volgt een zelfgeschreven gebed, en gebeden in het Frans en Engels, afgewisseld met gezongen Kyrië.

Dit gaat over in het Onze Vader in het Engels. Dit wordt slechts door enkelen meegezongen waarschijnlijk omdat de noten ontbreken. Tijdens Bless the Lord my soul gaat men rij voor rij naar de altaartafel om een lichtje te ontsteken. Eén kaars wordt doorgegeven waarmee men om beurten een waxinelichtje ontsteekt. Dit duurt 8 minuten. Als het woord Slotgebed op het scherm verschijnt stopt de pianiste maar zingt men a capella door tot iedereen naar voren is geweest. Dan volgt een zelfgeschreven slotgebed, min of meer op rijm^¹². Het laatste kwartier wordt gevuld met de volgende liederen Cantate Domino, Singt dem Herrn, Ubi carita, Nada te turbe, Laudate omnes gentes, Wyslawiajcie, Frieden, The kingdom of God. Deze liederen worden steeds gedurende 2 of 3 minuten herhaald, bij korte liederen wordt het aantal aanwezigen dat meezingt na de 7^e keer steeds minder. Als The End op het scherm verschijnt staat iedereen op en loopt pratend naar de hal. Bij de uitgang wordt gecollecteerd voor de reis naar Taizé deze zomervakantie (in concreto de touringcar, het verblijf moeten de jongeren zelf betalen).

B. Verslag van het interview en analyse in gemeente W.

Na afloop van de dienst sprak ik met zes jongeren, vier meisjes van 14, 15 en 16 jaar en twee jongens van 16 en 18 jaar, allemaal leerlingen van vmbo of havo. Eén jongen was al naar Taizé geweest, de anderen gaan dit jaar voor het eerst mee. Op de open vraag wat hen het meest aansprak schreven ze: de momenten dat er dingen voorgelezen werden; het aansteken van de kaarsjes (3x); de momenten van stilte en de liederen (2x); Op de vraag wat de viering met hun geloof te maken heeft werd aangekruist:

In de ruimte voor toelichting schrijven ze: dat het leerzaam was om alle liederen in verschillende talen te horen; door de dienst en de tekst en betekenissen van de liederen ga je nadenken over je geloof. Daardoor versterkt het je geloof; ik vond het leuk om het mee te maken; ik vond een leuke dienst; Het geeft diepte in mijn geloof;

Het Bless the Lord (bij het ontsteken van de kaarsen) was het mooiste lied voor allen, Ubi Caritas (1x) en het Poolse lied (5x)werden het minst gewaardeerd, dit laatste omdat het niet te volgen/zingen was.

In het interview vraag ik door naar de plaats van God in de viering met behulp van een aantal foto’s. Hierop krijg ik de volgende reacties: dat je met God samen bent (foto met handen); die handen zijn een symbool voor samenzijn, het gevoel dat je samen bent, samen viert; Ik kies voor de foto met het kaarsje, dat betekent warmte; Ik heb gekozen voor de boom omdat die rust uitstraalt, dat vind ik terug bij God; Je ziet God niet altijd, maar hij is er toch (bij foto van zonnestralen van achter de wolken); het is een soort spoor dat je kan volgen, zo is het ook met God, hij kan je leiden naar dingen(foto met voetafdruk in zand).

Als ik vraag of ze in de stilte met God bezig zijn of bidden zeggen 5 jongeren dat God en geloof tijdens de stilte een rol spelen, en één jongere dat het geloof geen rol speelt. Opvallend is dat dit niet naar voren kwam uit de eerste schriftelijke reacties: pas als ik ze vraag of ze in de stilte met God bezig zijn, worden ze zich hiervan kennelijk bewust. Ze gebruiken bijna allemaal het woord nadenken, één zegt te bidden en twee zeggen te danken tijdens de stilte.

Als ik doorvraag wat bidden in de dienst voor hen betekent zeggen drie jongeren dat de hele dienst een vorm van bidden of contact maken is, vooral ook het zingen. Twee jongeren zeggen dat danken een belangrijk element is van het gebed. Gevraagd naar de lezingen reageert één jongere dat de schriftlezing belangrijk is om over na te denken, als die tenminste begrijpelijk is. Ze zijn wat de lezingen betreft vrijwel allemaal met name onder de indruk van het feit dat ze in andere landen in hun eigen taal uit dezelfde bijbel lezen.

Hun relatie met God in de viering kunnen ze met behulp van een foto alle zes duidelijk verwoorden. Nadenken wordt door vijf van de zes ingevuld als nadenken over God en geloof. Ze ervaren in de viering persoonlijk contact met God, het zingen wordt door drie van de zes personen beschreven als vorm van contact met God of bidden. Vijf personen kruisen zingen van liederen aan als belangrijkste ervaring. Ook dankbaarheid voor concrete zaken en gebed speelt een rol in de stilte. Het ontsteken van kaarsen is voor vier jongeren een belangrijke ervaring. De lezingen zijn belangrijk om over na te denken, maar ze moeten wel begrijpelijk zijn.

Als we dit interview analyseren met het oog op de verdiepingsvragen naar de rol van God in de viering en de betekenis van de lezingen of de christelijke inhoud kunnen we twee conclusies trekken:

2.9 Samenvatting van de analyses van ronde 2

De beide analyses laten grote verschillen zien ten aanzien van de inhoud en de betekenis van het verstilde voor jongeren. In gemeente W speelt de religieuze dimensie een veel grotere rol dan in gemeente Y. De jongeren in gemeente W zijn uitvoeriger en concreter in het verwoorden van hun geloof en godsbeeld, ze zeggen bijvoorbeeld: God is bij je ook al zie je Hem niet, Hij houdt je hand vast, je kunt God volgen, Hij is het spoor. Zij gebruiken het woord connectie en bidden om aan te geven wat ze ervaren tijdens het zingen en de stilte. Tijdens het nadenken over hun leven is er bij de meeste ondervraagden op een of andere manier een verbinding met geloof of met God. In gemeente W is dit veel minder het geval. Daar is het nadenken vooral op het eigen leven gericht en komt de verbinding met God voornamelijk in het kyrie gebed tot stand. Voor deze jongeren is het samenzijn met leeftijdgenoten erg belangrijk. Samen zingen zorgt voor een goede sfeer en de afgebakende tijd en ruimte scheppen gelegenheid om na te denken over het leven, iets waar ze anders niet aan toe komen.

Er zijn ook overeenkomsten. Ze vinden de viering sfeervol en prettig, ze waarderen de rust, het samen zingen en het samen zijn. Ze ervaren een bepaalde openheid naar elkaar toe en stellen zich ontvankelijk op voor wat er geboden wordt. Ze zijn allemaal bereid na te denken over een bijbellezing als die maar begrijpelijk is. Als ik vragen stel over God en over bidden is er niemand die de naam van Jezus noemt.

3. Vergelijking van analyses van beide ronden en reflecties

Keren we terug naar de hoofdvragen: welke aspecten in de viering zijn op welke wijze religieus relevant en welke betekenis heeft ‘het verstilde’ met betrekking tot geloven?

In de eerste onderzoeksronde van brede observatie konden de drie begrippen rust, nadenken en gemeenschap onderscheiden worden als aspecten van de viering die voor jongeren belangrijk zijn. In de tweede onderzoeksronde waarin werd doorgevraagd naar de plaats van God en geloof in de viering bleek dat deze drie aspecten voor de jongeren nauw met elkaar samenhangen en in de viering door elkaar heen lopen. In de rust en stilte denken ze na over hun leven en de meeste jongeren betrekken God daar bij. De teksten van het evangelie, het psalmgebed en de liedteksten bieden stof tot nadenken over God en geloof, maar het zingen zelf is ook een vorm van gemeenschap. Sommigen ervaren God in de ander of in vriendschap. In de gebeden delen ze hun verlangens en leggen die neer bij God. Voor sommigen is de hele dienst een vorm van gebed of communicatie met God.

Het begrip ‘het verstilde’ bleek een goede keuze te zijn om de betekenis die de dienst voor jongeren heeft te duiden. De meeste jongeren ervaren de dienst als een oase in een druk bestaan. Vrijwel allemaal gebruiken ze het woord rust of rustgevend om hun ervaring weer te geven. Veel jongeren vinden het prettig, leuk of gezellig. Uit het onderzoek blijkt dat er wel verschillen zijn in de beleving en de betekenis van de verschillende aspecten van de dienst. Er zijn verschillen die te maken hebben met het feit of jongeren wel of niet in Taizé zijn geweest, er zijn verschillen in de betekenis van God en geloof in de viering en in de waarde die de jongeren hechten aan de teksten. Tenslotte zijn er opvallende onderlinge verschillen in de beleving van de stilte, het gebed, en het zingen.

Jongeren die in Taizé zijn geweest vinden het samen zingen en de gemeenschap of vriendschap erg belangrijk. Zij beleven de dienst als een reünie of gaan naar de dienst om het Taizé-gevoel weer terug te halen.^¹³ Jongeren die nog nooit in Taizé zijn geweest moeten soms wennen aan de vorm of vergelijken de vorm met de ‘gewone kerkdienst’. Zij worden vooral aangesproken door de voor hen nieuwe elementen zoals het ontsteken van kaarsen, de stilte of het in hun beleving ‘eindeloos’ herhalen van de korte liederen.

Vooral wat betreft de rol van God en geloof in de viering zijn er grote verschillen, niet alleen tussen individuele jongeren, maar opvallend genoeg ook tussen de onderzochte groepen onderling, zo bleek in beide onderzoeksronden. Dit doet vermoeden dat de kerkelijke achtergrond en de context van het jeugdwerk mede bepalend is voor de beleving en de betekenis die het verstilde voor jongeren heeft. Het verstilde heeft voor vrijwel alle jongeren een religieuze dimensie (voor twee expliciet niet). In gemeente W speelt het geloof in God en het gebed voor de meeste jongeren een belangrijke rol. In gemeente X speelt het geloof in God en de relatie met Jezus een belangrijke rol. De gesprekken gingen over Jezus naar aanleiding van de icoon ‘Jezus en zijn vriend’ en de toelichting daarbij^¹⁴. In gemeente Y en Z speelt het geloof een minder grote rol bij het nadenken en is het godsbeeld meer abstract en minder relationeel: God wordt bijvoorbeeld omschreven als aanwezigheid en bidden is geen centrale notie in de beleving van de dienst.

Uit het onderzoek blijkt dat de tekst van het psalmgebed veel jongeren niet aanspreekt. De schriftlezing wordt gewaardeerd voor zover het een begrijpelijke tekst is die stof tot nadenken biedt. Niemand kruiste bij de schriftelijke vragenlijst de bijbellezing aan als belangrijk onderdeel als het gaat om het geloof. De psalmteksten en de schriftlezing werden meer gewaardeerd door jongeren uit gemeente X die bekend zijn met de taal van de bijbel en het christelijk geloof.

De stilte wordt door sommigen gebruikt voor nadenken over hun leven zonder dat God daar prominent in aanwezig is. Voor de meeste jongeren echter speelt het geloof wel een rol in de stilte. Sommige jongeren bidden of danken tijdens de stilte. Voor enkele jongeren is de hele viering een vorm van gebed. Het gebed bevat voor de jongeren in X en W ook voorbede voor anderen, jongeren in Y en Z bidden vooral voor zichzelf.

Het zingen is voor de meeste jongeren een belangrijk element, maar ook hierbij legt elke groep een eigen accent. Voor sommigen is het zingen vooral belangrijk voor sfeer, ze worden er rustig van (Z). Voor anderen geeft het samen zingen een gevoel van verbondenheid en is de meerstemmigheid belangrijk omdat dat mooi klinkt samen en omdat het herinneringen aan Taizé oproept (Y). Sommigen vinden de tekst belangrijk (X), anderen ervaren het zingen als een vorm van bidden (W).

4. Conclusie

De doelstelling van dit onderzoek was vormen van christelijke vieringen te vinden die aansluiten bij de belevingswereld van jongeren. Als we de analyses in verband brengen met deze doelstelling kunnen we de volgende conclusies trekken:

Het organiseren van Taizé-vieringen blijkt een vruchtbare vorm van kerkelijk jeugdwerk. Het is een vorm die past bij een gastvrije en open manier van kerk-zijn, bij een gemeente die zichzelf ziet als vindplaats van heil, als kanaal van God naar de wereld.^¹⁵ Taizé-vieringen sluiten aan bij de behoefte van jongeren en bij dat wat hen bezig houdt. De vieringen bieden jongeren ruimte voor zelfreflectie, ze stimuleren de persoonlijke en geloofsontwikkeling en versterken de onderlinge verbondenheid.

Ik hoop dat deze scriptie er aan bijdraagt dat meer gemeenten deze vorm van jeugdwerk zullen ontdekken als een dienst aan de jongeren zelf. Om hun weg door het leven te gaan, gedragen door God en in gemeenschap met anderen.

5. Literatuurlijst.

Barnard, M. Liturgie voorbij de liturgische beweging, over praise and worship, Thomasvieringen, kerkdiensten, Meinema Zoetermeer 2006

Hijmans, E.J.S. Je moet er maar het beste van maken, een empirisch onderzoek naar hedendaagse zingevingssystemen, Nijmegen 1994

Hoondert, M.J.M. Om de parochie, Ritueel muzikale bewegingen in de marge van de parochie. Abdij van Berne, Heeswijk 2006.

Kubicki, J.M. Liturgical music as Ritual Symbol, a case study of Jacques Berthier’s Taizé music.

Tonnaer, J. en Janssen, J.A.P.S. Luisteren naar de stilte, ervaringen van jongeren in Taizé, Katholieke Universiteit Nijmegen 2003.

Wester, F.P.J. De gefundeerde theorie-benadering, een strategie voor kwalitatief onderzoek. Proefschrift, Nijmegen 1984

6. Bijlagen

Bijlage vragenlijst schriftelijk interview 1^e ronde

Het onderzoekscentrum voor Jeugd, Kerk en Cultuur houdt een onderzoek naar jongeren en vieringen/eredienst. Hartelijk dank dat je daaraan wilt mee te werken. Het onderzoek is anoniem. Uitdrukkelijk vragen we je om eerlijk antwoord te geven en geen antwoorden waarvan je verwacht, dat wij dat verwachten of willen horen. Want wij verwachten niets, maar hopen van jou te horen wat jij vindt en ervaart. We vragen je voordat het interview gesprek begint eerst kort de onderstaande vragen in te vullen.

Bijlage vragenlijst schriftelijk interview 2^e ronde

1. Welk moment van de dienst sprak jou het meest aan? Je mag ook twee momenten noemen als je moeilijk kunt kiezen.

2.Wat heeft deze viering met je geloof te maken? Je mag 2 dingen aankruisen. Kruis die punten aan die voor jou bij deze dienst het meest golden. Als je er moeite mee hebt om je iets voor te stellen bij het woord God, mag je dat woord ook vervangen door een ander woord dat beter bij jouw geloofsbeleving past.

3. Op welk moment vond je wat je bij 2 hebt ingevuld vooral? Kies weer maximaal 2 momenten.

6. Als je aan jou en God denkt in deze viering welke foto past daar dan het beste bij.

Bijlage interview gemeente Z

Dit was mijn eerste interview. Ik zit niet in een apart zaaltje, het is erg rumoerig, de sfeer is wat lacherig, halverwege stelt een jongen een vraag over een mp3 speler en mengt zich even in het gesprek. Sommige antwoorden zijn moeilijk te verstaan en de stemmen zijn niet zo goed te onderscheiden. In het vervolg ga ik dit anders organiseren.

D2 Ja, eh maar ook eh, vooral de liedjes die ik mooier vind, daar geniet ik meer van dan van die ik niet leuk vind.

E 3 ja voor mij hoeven die teksten tussendoor niet. (anderen vallen haar bij )Maar ja. Wat er wordt gelezen.

ze spreken door elkaar, het is niet goed verstaanbaar, geloof lijkt geen rol te spelen.

O17 VindJ je het fijn dat er ook ouderen zijn of hoef je die er niet bij te hebben?

O19 Soms wel, en wat is dat het verschil, is er dan verschil met hier of is dat hetzelfde?

Jongen die zich mengt: nee, niet echt, ik vind dat je hier wel een mooiere achtergrond muziek hebt of zo.

dan volgt nog een gesprekje over de contacten tussen parochie en gemeente, en over de reis.

Bijlage interviews in Gemeente X

O3: wat sprak je aan in deze dienst? ….. Was er iets dat je mooi vond?.... of: dat was nieuw, verrassend?

B2: ik denk het wel, omdat het meer voor jongeren is. Ik denk wel dat het meer jongeren aantrekt.

O9: Ja, in Taizé doen ze dat zo. Ze hebben het niet uitgelegd he, aan het begin, wat precies de bedoeling was.

Was er een moment dat je dacht: Daar gaat om in de dienst, of in mijn leven. (stilte) Een bepaald gebed of een lied of een tekst of een lezing. Is er iets speciaals blijven hangen? (stilte).

O 13 Als je het nog een keer mee zou maken, zou je het dan beter begrijpen denk je?

D2 weet ik niet. O14 Zou je er meer bij beleven als je een beetje weet hoe het gaat?

A5: ja wel eens in de zoveel tijd zou wel kunnen, maar elke week zou een beetje overdreven zijn.

O16 Vind je het belangrijk dat er ook ouderen in de jeugddienst zijn, of heb je ze er liever niet bij?

O24 Ja dat was Latijn, dat is inderdaad moeilijk. Stond de vertaling er bij eigenlijk?

C10 ja ook wel weer apart, je herhaalde iedere keer dat stukje tussen het bidden (hij bedoelt de Kyrie-acclamatie).

O27Als je hier met elkaar bidt, is dat dan anders dan wanneer je gewoon voor het eten bidt, of voor het slapen gaan. Hebben jullie daar ervaring mee?

O28 kun je dat uitleggen? Nou ja, je bid niet echt zelf, er wordt voor je gebeden en iedereen luistert er naar, tenminste dat denk ik de meeste.

B11 Je bidt zeg maar met elkaar dat is toch anders dan alleen, er wordt niet zozeer voor jou gebid, maar je bidt met z’n allen voor anderen

Ze zitten alle vier in 3 VMBO. Drie komen elke keer met vrienden, 1 komt af en toe, en ze zijn van plan niet te stoppen met het bezoeken van deze jongerendiensten, de diensten zijn meestal wel boeiend, gezellig. Ze bezoeken ook gewone diensten en 2 noemen de EO Jongerendag. Op de vraag wat hen zal bijblijven schrijven ze: Ik vond de liederen wat onduidelijk, vooral het liedje in hetLlatijn. De kaarsenceremonie. De vele stiltes. Vele keren herhalen van hetzelfde lied. Op de vraag: heb je wat aan deze viering gehad schrijven ze: Dat je elkaar tot zegen mag zijn. Niet zo veel. Ja, was leuk om eens mee te maken. Woorden om aan te geven hoe de dienst voelde hebben ze niet. Ik vond het wel apart, want er waren hele lange stiltes en sommige liederen begreep ik niet.

Aan een andere tafel sprak ik vervolgens met 4 meisjes van achtereenvolgens 12 jaar (E), 18 jaar (A), 19 jaar (B), 22 jaar (C ) en twee jongens van 21 (F) en 22 jaar (D). Alle uitspraken van de 18 en 19 jarigen (A en B) zijn vet gedrukt omdat het onderzoek zich richt op de leeftijd van 15-19jarigen.

O1: waarom kom je naar deze jeugddienst?... Misschien gelijk de moeilijkste vraag

B1 Omdat het een manier is om je geloof te uiten. Zoals bij Taizé kun je het met veel stilte doen en zo. Ja om te kijken op welke manier eh … wat bij je past.

A2 En ook om samen te zijn, gemeente te zijn, dat je niet alleen bent in je geloof.

O2 Ja, nog meer? (stilte) Kun je met eigen woorden zeggen wat we nu gedaan hebben, wat we ervaren hebben? C1 veel stil staan bij wat je zingt en wat er gelezen wordt

F1 Ja, die stilte daar moet je denk ik gebruik van maken om over die liederen te denken.

B2 dat je samen bent zeg maar, dat je niet eenzaam en alleen in je kamertje alleen zit, zeg maar, maar dat je met z’n allen bent.

D1 Ja, dit is wat meer gericht op jezelf vind ik , op jezelf dat je kan nadenken, dat je zelf doordat je het een beetje herhaalt, hoe je het voor jezelf ziet, dat je zelf echt meer met jezelf bezig bent als met de gemeente of bijvoorbeeld lofprijzing of zo.

O8 Dan is het ook een bijzondere ervaring. Ja. Wat sprak je het minst aan? Lange stilte.

A7 ik weet het niet maar aan het begin zeiden ze dat het wel op de powerpoint zou komen, maar dat hebben wij natuurlijk niet gezien (zij kwamen met het licht binnen)

B5 Volgens mij stond er aan het begin wel iets, of in ieder geval wat Taizé was. Of in ieder geval wel iets.

D4 Ik denk dat een heleboel mensen niet echt doorhadden wat ze aan het doen waren.

O12 ja, Zijn deze jeugddiensten belangrijk voor je geloof? Of gewone kerkdiensten in het algemeen?

A8 Ik den k dat de jeugddienst, dat je juist ziet dat toch ook andere jongeren van jouw leeftijdsgroep naar de kerk komen en in algemene kerkdiensten , ja gewoon dat je er toch telkens één keer per week echt er bij stil staat.

D7 Wel heel veel zingen en dan nu was het dan kort, nu was er wel, G. M. zei wat. Wat G M zei vond ik wel heel mooi, maar bij andere diensten vaak heb je of geen preek,

A10 je mist toch uitleg maar neem nou bijbelteksten, terwijl daar achter veel bijbelteksten vaakveel meer zit waar je niet aan denkt.

F6 Er zijn soms thema’s en dan vind ik niet dat ze dat helemaal goed hoe zeg je dat, uitleggen.

A11 Ik denk in deze bij Taizé diensten dat je voornamelijk ook in de stilte eh terugvindt, tenminste ik zelf

A13 ja, dat je dan bewust gaat nadenken. En ik vind de gebeden daardoor ook wel erg mooi omdat die kort zijn, en dan een lied er tussendoor.

O16 ja. En wat vonden jullie van de liederen, onbekend hoorde ik net een paar mensen,

A17 het schijnt in Taizé zelf, daar zit je in een nog grotere zaal, dat is denk ik helemaal de sfeer en dan sommige mensen die weten dat niet. Ik denk dat het wat lastiger is, er zaten mensen achter mij, een paar jonge kinderen, die zaten de hele tijd op die stiltemomenten juist te …

D13 en ik vind het wel vernieuwend, het is altijd wel elke keer weer anders, het is voor mensen dus die voor de eerste keer meegaan, is het heel laagdrempelig, maar daardoor, als je een stukje inhoud niet meebrengt, verlies je daar eigenlijk net weer, je hebt ze binnen, ze zijn er, en dan komt er eigenlijk verder niks,

A19 maar je hoort dat wel heel veel, dat mensen binnenstappen. Dat ze voor het eerst zijn wezen kijken tijdens een jeugddienst, maar dat ze daarna een keer een gewone dienst proberen te durven, en dan denk ik,

E2 maar als ze naar een gewone dienst gaan denk ik dat ze er niet veel van snappen.

A21 nee, maar ik bedoel dat ze eerst naar Jeugddienst en dan zo d’r in komen.

O20 Ja. Eh. Hoe was de ervaring van het bidden? Was er een groot verschil tussen bidden in de kerk en dat je thuis bidt voor het slapen gaan of bij het eten. Kun je daar iets over zeggen?

F12 thuis zit je meestal met één of twee, maar hier was je met heel de gemeente natuurlijk.

B12 je bidt vaak voor hetzelfde. Bij deze was het fijn dat je er doorheen eh, zeg maar wat zong, want dan kon je beter je aandacht er bij houden. Anders is het in een keer een heel lang gebed.

O23 dus nu kon je je aandacht er wel bijhouden. Heeft dat een meerwaarde voor jullie als je met elkaar bidt? Of als je alleen bidt? Of heeft het allebei z’n eigen waarde?

C13 als je het met z’n allen doet geeft het wel meer kracht. Omdat je met zoveel bent.

F13 Ja dat is het mooie van dat zingen dat degene die bidt, dat je dat met z’n allen daarna soort bevestigt.

O25 Ja. He, als je over een jaar nog eens terug denkt aan deze avond, zou je dan nog iets weten, wat zou je je herinneren later, denk je nu?

A22 ja, dat is vaak als je alleen maar opwekking zingt en nog maar eens opwekking dan ben je meer aan het lofprijzen dan eerbied, Ik denk dat je het moet afwisselen. Niet dat het in een dienst moet, want dat past volgens mij helemaal niet bij elkaar. Maar wel gewoon dat je verschillende diensten hebt.

O29 het is heel verstillend, ja. Zijn jullie ook echt tot rust gekomen? (korte stilte)

F17 ik denk dat het in normale Taizé diensten dat dat langer duurt, dat die diensten langer duren.

C18 Die stiltes hadden voor mij nog wel wat langer mogen duren. Ik vond niet dat het te lang duurde

B15 ja maar jongeren kunnen dan misschien hun aandacht er niet bij houden denk ik

O33 Vinden jullie het belangrijk dat er ook ouderen zijn in de dienst? Of heb je ze er liever niet bij?

D19 ’t is wel zo dat als je tegen vrienden zegt ’t is jeugddienst, dan komen ze wel vaak, o leuk. O dus ’t heeft inmiddels wel een naam gekregen. Mooi.

B16 belangrijkste is dat als je in Jezus gelooft dat wij Gods kinderen zijn, dat vond ik wel mooi, ik weet niet meer precies waar dat was. Dat dan de rest er eigenlijk niet toe doet, maar dat je dan wel een kind van God bent.

O38 dat was een bepaalde tekst die jou aansprak. Zijn er nog meer mensen die een bepaald moment of bepaalde tekst heel mooi vonden?

E6 als je dat op zich ziet, zie je er niet zoveel in, maar met die uitleg erbij vond ik het wel heel mooi.

A27: ik heb die icoon thuis, en ik wist dat dus ook echt niet, ik heb hem gekregen dus, hij deed het heel mooi, ik dacht he, verrek, ik vond dat wel grappig.

B17 Dat je wel op Jezus kan gaan lijken, maar dat je hem niet zeg maar wordt.

B 18 dat je niet alles hoeft te begrijpen, maar dat je wel die blijde boodschap zeg maar…

O42 Ik heb wel veel iconen gezien, maar normaal maakt Jezus dat gebaar he, die zegenende hand. Het is heel bijzonder dat ze dat hier omgekeerd hebben.

O44 dat vond ik ook heel mooi…. Zouden we dat vaker moeten doen? Plaatjes gebruiken… schilderijen. ..

A31 ik vond het wel heel mooi passen in deze dienst. Als je hier een harde preek in had gegooid, dat kon gewoon niet, ik was dan ook heel benieuwd naar wat het meditatief moment zou zijn. Ik vond het op deze manier wel goed…… ‘t is ook vaak dat je dan kan nadenken over één ding, en niet over al die lijntjes die bij elkaar horen te komen.

(De eerste twee vette cursieve antwoorden zijn van de 18 en 19 jarige, de derde van de 12 jarige, de rest van twintigers).

Ze komen allemaal in principe elke keer, met vrienden, ouders of broers/zussen, één als haar vriendin gaat en 5 kruisen aan ‘alleen als ik zin heb’. Ze gaan niet stoppen met het bezoeken van deze diensten omdat het afwisselend is en dat is wel fijn; bij mijn geloofsleven hoort; ik het leuk vind; omdat je er veel van leert en er vaak aansprekende liederen worden gezongen; vaak interessant en anders is; leuk, interessant en anders is. Op de vraag of ze andere vieringen bijwonen komt flevo festival, evangelische gemeente, jeugddienst naburige stad; flevofestival, EO jongerendag, gewone dienst; gewone diensten, allemansdienst; gewone dienst, flevofestival, eigen kerk en bijzondere diensten in andere kerken; hervormde kerk naburig dorp; jeugddiensten en gewone diensten.

Op de vraag wat je van deze dienst bijblijft komt afwisselend, mooi, rustgevend, jammer dat er geen preek is; de sfeer, meditatie; rustgevend, je kunt goed nadenken; erg mooi, mooie sfeer, rustgevend; anders, vernieuwend; eerbiedig, door laten dringen wat je zingt, tijd van nadenken. Heb je wat aan deze viering gehad? Zoektocht om te kijken op welke manier je je geloof kunt uiten; het voelde goed, het was een andere soort viering/ervaring van gemeente zijn; niet dat ik nu alles snap, maar ik vond het leuk om mee te maken; ja; niet echt wat aan gehad, vond het wel mooi, rustgevend; ja, ik vond het mooi en goed om eens een keer echt stil te zijn. Tenslotte de vraag naar drie woorden/beelden bij hoe je je voelde. Rust, prettige sfeer, veilig; rustig, fijn, veilig; rustig, vrij; rustig veilig; rustig nieuwsgierig; echt stilstaan bij wat je zingt en wat er gelezen wordt, stilt, meditatie eerbiedig, eren.

Bijlage interview Gemeente Y 1^e ronde

A vrouw 18, B man 21 (10x in Taizé geweest), C vrouw 18 (10x geweest ) D vrouw 25 (reisleider, student). E man 20, F vrouw 20, (5x geweest), G vrouw 17. De antwoorden van A C en G zijn vetgedrukt omdat zij binnen de beoogde leeftijdscategorie vallen.

O1 Heel fijn dat jullie mee willen doen door de vragenlijst in te vullen en met dit gesprek.

De eerste vraag is: waarom kom je naar deze viering? Of naar Taizé viering in het algemeen.

A1 Ik ben voor het eerst gekomen toen ik catechisatie had hierzo, 14, 15 jaar oud denk ik, en toen waren er een aantal meiden bij die waren in Taizé geweest en die wilden ons als catechisatiegroep meenemen naar een Taizé viering om te laten zien. En toen zijn we met de hele catechisatiegroep daar geweest. Ja zo ben ik er eigenlijk een beetje ingerold, dat ik op een gegeven moment dacht: ja als ik deze viering heb gezien wil ik ook wel eens zien hoe het echt in Taizé is. Dan blijf je daar ook een beetje bij hangen.

B1 bij mij is het totaal andersom, ik ben eigenlijk altijd vanaf kinds af aan al naar Taizé geweest, ik ging er automatisch heen omdat mijn ouders het organiseren.

O2 Ja, dus bij jullie eerst Taizé. Jullie zijn dus een groep die het gewend zijn om in deze vorm te vieren. En het is elke keer ongeveer dezelfde opzet? Met een psalmgebed en lezing en een stilte?

D1 We hebben een vaste liturgie en die vullen we in aan de hand van de tekst. De tekst die we vanavond gelezen hebben die is vanmiddag in Taizé gelezen in het middaggebed. Dus we gebruiken hier de tekst van het rooster dat in Taizé gebruikt wordt.

A2 ja ik vind wel dat het belangrijk is, want je beleeft even een moment waarin je rust hebt en waarin je er even rustig over na kan denken en eh, je bent toch even intensief ermee bezig. Je let meer op dan bij een gewone kerkdienst, omdat er zoveel momenten zijn dat je na kan denken

E1 de stilte ja, het is toch anders dan een gewone dienst. Daar wordt je meer iets verteld, en daar luister je naar en dat neem je dan aan, of niet, hier ben je meer met jezelf bezig, dat is wel een verschil vind ik.

D2 Wat ik heel erg als kenmerkend van deze vieringen vind is dat mensen betrokken zijn en blijven omdat we min of meer zeggen dat wanneer er geen jongeren zijn, dan kunnen er ook geen vieringen zijn. Dus iedereen heeft als het goed is op een bepaald moment in het jaar een taak, of koffieschenken of het geluid regelen, wat dan ook. Maar we splitsen het allemaal op in kleine taakjes, en omdat je dat met elkaar doet en dus het gevoel hebt: als wij er niet zijn is de viering er ook niet, denk ik dat de betrokkenheid daardoor vergroot wordt. Als het allemaal voor je geregeld wordt, als ik naar mezelf kijk, dan op een gegeven moment denk je nou oké, prima. En nu voel je je met elkaar verantwoordelijk voor het geheel.

O5 Ja. Wat vinden jullie voor jezelf het mooiste moment? Iemand die nog niets heeft gezegd misschien. R5 ik denk de overgang van de stilte naar het gebed en dan weer door naar het zingen. Juist omdat je dan met de tekst bezig bent geweest, daar kun je mee bezig zijn en dat je daar dan weer verder gezamenlijk betekenis aan wordt gegeven.

F1 Voor mij is het meer algemeen. Gewoon het samen zijn en het samen beleven van het geheel

O8 Heb je nog een mooiste moment? Iets wat er uitspringt? Wat zou je heel erg missen als het er niet was?

B3 Koffiedrinken. Iedereen lacht. Ik denk dat het wel heel belangrijk is om gewoon even samen te kunnen praten. Als dat er niet zou zijn, dan zou ik denken: Ja, leuke viering, maar dan kan ik ook naar een gewone kerkdienst gaan, bij wijze van spreken.

A3 Ontmoeting is eigenlijk heel belangrijk, om met elkaar te praten over wat je beleeft en zo, wat je voelt en zo, dat is heel erg belangrijk, bijna even belangrijk als de viering zelf.

E2 Ik vind ook de liederen die gezongen worden, die zijn specifiek Taizé liederen. Als er wat anders gezongen zou worden zou het toch heel anders voelen. De meerstemmigheid en het herhalen.

B4. Ik denk dat alles met alles samenhangt. Als je één element weg zou halen, zou het al totaal anders zijn.

O10 ja. Welke plaats heeft God in de viering voor jou? Of heeft ie überhaupt een plaats? Stilte

Is dat moeilijk te zeggen? ….Is God voor je gevoel aanwezig? Of… ben je gewoon met je eigen gedachten? R1Ja, in een Taizé viering meer dan in een gewone kerkdienst. Lange stilte

D4 ja, dat je daar weer bij bepaald wordt, wat je daar beleefd hebt, dat je dat hier misschien een heel klein beetje kan terughalen.

F3 maar ook dat je er gewoon meer voor open staat denk ik. Dat je gewoon echt gaat zitten zo van nou, goed, half uur 3 kwartier even niks, en dat heb je in een kerkdienst veel minder want dan gebeurt er van alles, en hier is het gewoon …niks. Je bent gewoon even bezig met jezelf, soms denk je alleen maar na over de toets die je de volgende dag hebt, en een ander moment kun je echt serieus bezig zijn met hoe sta ik op dit moment met mijn geloof, hoe sta ik tegenover God en dan is er een ervaring, ja ik zelf ervaar dan God wel sterker, veel sterker dan wanneer ik gewoon op straat loop en ….

B5 Voor mij heeft de stilte wel toegevoegde waarde, ja je hoeft nergens aan te denken, je bent gewoon 10 minuten stil en als je dat elke dag gewoon 3 keer doet, dan, op zich is dat heel goed, dat kun je even rustig nadenken over wat er is gebeurd. Je hoeft helemaal nergens aan te denken.

O15 Je laat je gedachten de vrije loop? Of richt je je ook op gebed? Stilte. Gemompel: allebei.

G1 Soms is het even, eh dan denk ik op een gegeven moment denk je zo van: O ja, we zijn eigenlijk bezig met de stilte, nou ja, dan ga je daar over nadenken (er wordt gelachen), maar op een gegeven moment dan is het weer goed zo, dat is wel verschillend,

O16 en zijn het dan vaak problemen of moeilijkheden, dingen waar je tegen op ziet waar je over nadenkt?

F7 Nou, in Taizé zelf heb ik altijd heel sterk dat ik ga schrijven en dan echt dan schrijf je echt de gekste dingen op dat je later terugleest en denkt: dat ik daar mee bezig was. Maar dat is gewoon echt bijna een dwang, van dat moet er gewoon uit, dat moet je allemaal opschrijven. Maar doordat je hier niet die regelmaat hebt van 3x op een dag heb je dat minder. Maar ik ben afgelopen week met Nienke en nog een paar zijn we naar Geneve geweest, naar een Taizé ontmoeting, dus nu heb ik dat veel sterker nog en ik had nu ook een boekje bij me, zo van nou, ik weet zeker dat ik weer ga schrijven.

A5 Maar niet alleen tijdens de stilte, er zijn ook mensen die onder de hele dienst aan het schrijven zijn,

B7 Dat kan gewoon ook niet omdat er zoveel mensen zijn. Als je nu naar Geneve kijkt, daar waren er 40.000, dan zie je gewoon niemand, dan is het gewoon één massa, in Taizé is dat wel minder, maar ik denk ja, je bent allemaal samen en je kan niet opletten wat elke persoon gaat doen.

A7 Daar draait het ook niet om. Het gaat om persoonlijke gebed en persoonlijke meditatie

O20 Ja, oke, de laatste vraag gaat over het bidden. Is er verschil in bidden hier met bijvoorbeeld in een gewone kerkdienst?

F8 Je hebt hier niet het gevoel dat je moet bidden, als ik zin heb doe ik het. Een gewone dienst heeft ook stil gebed, maar zo kort dat je eigenlijk niet de kans hebt om er zelf in te komen. Dat je even je gedachten kan neerleggen of zo,

D6 de broeders in Taizé zeggen ook dat ze je uitnodigen tot gebed. Die stilte nodigt uit, je wordt niet gedwongen, maar het is een uitnodiging om mee te doen.

O21 Ja. Maar het is dus heel anders dan wanneer iemand een gebed uitspreekt, daar hebben jullie een heel andere beleving bij.

C3 Dat is niet je eigen gebed, op zich. De stilte, dan denk je zelf na en dan hou je het bij jezelf allemaal. Wanneer bij een kerkdienst door een dominee een gebed wordt opgezegd, dat is op zich heel algemeen, niet op jou van toepassing. Daarom vind ik dat wel eens moeilijk om daar dan de aandacht echt vast te houden.

A9 Het is ook altijd heel algemeen zorgen voor de kindjes die geen eten hebben, dat er geen oorlogen meer zijn, dus dat is op dat moment bij jou niet van toepassing. Het is wel belangrijk, maar andere dingen zijn vaak veel meer van toepassing

E4 verschil is ook dat we hier bij het psalmgebed een gezongen antwoord geven, dus je bent er zelf meer bij betrokken, dus daardoor maak je het je eigen, vind ik.

G2 Het is ook wel dat we bidden voor mensen als ze examens hebben, of toetsweek of zo. De dingen die gebeuren en zo, dat maakt het heel persoonlijk.

O22 Ja, vinden jullie dat er in gewone diensten ook meer stilte moet zijn? Meer ruimte?

F10 Ik heb nu wel eens het idee dat er echt anderhalf uur helemaal volgestouwd wordt, dat je niet meer de kans hebt om echt na te denken. Want vaak een preek, daar vind ik dan best wel wat inzitten, maar je hebt er helemaal geen tijd voor om dat te verwerken. En na die tijd kun je me vragen waar het over ging en ik weet het niet. Terwijl op het moment zelf het me zelf wel heel erg boeit. En dan denk ik ja, als je daar dan de mogelijkheid hebt om iets op te schrijven of om er eventjes na die tijd over na te denken,

O23 Dus jullie zouden na de preek gewoon 5 minuten stilte willen misschien? Velen instemmend ja. Het gesprek wordt onderbroken omdat de tijd om is. De reünie gaat beginnen.

De bijbehorende schriftelijke vragen geven de volgende informatie cursief is letterlijk zo door hen opgeschreven

De antwoorden van B en D laat ik hier buiten beschouwing omdat ze buiten de leeftijdscategorie vallen. De antwoorden van C, A, F en E in vaste volgorde gescheiden door puntkomma.

Op de vraag of ze zullen stoppen met bezoeken van deze diensten schrijven ze: het is mogelijk als ik te oud word; op een gegeven moment zal het minder worden, voorlopig niet; voorlopig niet, in de toekomst zou het kunnen; zo lang ze op deze manier doorgaan blijf ik komen; nee ik voel me thuis in deze kerk

Andere vieringen die ze bezoeken: Dominicuskerk in Amsterdam; gewone kerkdiensten in alle soorten kerken; gewone kerkdiensten (Geref of Geref vrijgemaakt);geen specifieke kerk, wisselt; dovenkerkdiensten, reguliere diensten.

Wat van deze viering bijblijft: rust in mijn hoofd en hart, verwerking van wat ik heb meegemaakt, zingen, bidden, nadenken; de rust keert elke viering terug, en de gesprekken met anderen; De stilte duurde mij te lang, dat komt omdat ik zo druk ben de laatste tijd; rust, samenzang, contact; het rustmoment en het contact met de anderen.

Op de vraag heb je wat aan deze viering gehad komt: Ja, heb veel nagedacht over waar ik vorig stond in mijn leven en waar ik nu sta; de rust aan het eind van de vakantie, even alles overdenken en vooruit denken; rust aan het eind van de kerstvakantie; ritueel van de taizé-viering, rustmoment aan het begin van de maand; rustmoment en contact met anderen.

Gevraagd naar drie woorden die aangeven hoe je je voelde: rust, warmte, nadenken; afwezig, rustig, thuisvoelend; rustig, afwezig met gedachten; rust, balans zang tekst stilte, vrede; terug naar rust in Taizé, prettig, samenzijn;

Bijlage interview tweede ronde Gemeente Y

O1: Nu heeft iedereen ze (de foto’s) wel zo’n beetje gezien denk ik. Als je aan jou en God denkt, dus het gaat om wat jij en God samen … of er iets is dat jou met God verbindt in deze viering, welke foto past daar dan het beste bij. Kunnen jullie een keuze maken? Pak er maar één.

A1 dat is nog niet zo heel makkelijk aangezien je bij meerdere foto’s, bij sommige heb je helemaal niks, bij andere heb je wel zo iets van nou hier identificeer ik me wel een beetje mee.

O5 Inderdaad, jullie hebben allemaal verschillende. Zouden jullie er wat over willen vertellen, waarom je die gekozen hebt?

A2 Ja de kaars die ik hier voor me heb staan, een mooie rooie die houdt een beetje een soort van vlammetje brandend en dat is bij mij ook wel het geval als ik hier weer even geweest ben op de eerste zondag van de maand, dan is die vlam daar altijd weer even aan. Zo ervaar ik dat althans. Dan ebt het weer wat weg en dan kom je hier weer en dan is het weer terug.

A4 Nou die viering die we hier net gehad hebben, dan ja, kijk ik weet niet of het een soort aanwezigheid is die ik dan merk, maar ik loop wel met een voldaan gevoel altijd wel weer naar buiten, ja.

D1 Ik heb een foto met een boom en eh je ziet dus hier een beetje, eh, de groei. Een boom begint klein en die groeit steeds verder uit, naar boven naar de hemel. Dat is iets moois, dat je in je leven ook groeit in wat je meemaakt ook in je geloof, en dat je steeds verder groeit en dat je ook heel veel richtingen opgaat. Dat vind ik wel mooi.

O10 Ja, Heb je dat ook speciaal hier in de viering, dat je het gevoel hebt dat je daardoor groeit?

D2 ja, omdat je op dat moment er heel intensief mee bezig bent, met de liedjes, de teksten, dat je daardoor toch wel weer groeit in je geloof en ja, dat je daar toch weer heel erg mee bezig bent zeg maar.

C2 Ja, ik heb die gekozen met de schaapjes, die ja eh zeg maar met z’n allen samen zijn met de herder d’r bij, terwijl ze veilig zijn met hem er bij. zo voel ik dat een beetje wel met God ook.

E1 Ja ik heb het vraagteken, want ik weet ook gewoon niet wat ik moet geloven en ja dus ik vind het een beetje twijfelachtig eigenlijk.

B3 Ja, een beetje ja vrienden of mensen die je tegen komt en zo. Ik denk dat je in andere mensen ook wel God kan zien, soms, vriendschap.

B4. Eh, ja, in de viering zelf niet echt, omdat je dan niet praat tussendoor, maar wel als je praat, als je veel mensen tegenkomt.

O22 ja, mooi, dank je wel. Er is altijd stilte in deze dienst, 10 minuten, ik heb jullie al gevraagd om het op te schrijven, dus je hebt er al even over na kunnen denken. Wat betekent het nou voor jou om hier stil te zijn? …Heeft dat een bepaalde inhoud …. heb je daar een bepaalde invulling van?

A6 Je hebt helemaal niks te doen, dus je moet nadenken, of bidden of wat dan ook. Je hoofd leeg maken kan bijna niet, tenminste daar moet je wel getraind voor zijn. Dus je zit daar en je moet wel iets, je kan of om je heen gaan kijken of je gaat nadenken van: waar zit ik nou mee en wat heeft me nou bezig gehouden afgelopen week en dat doe je dan nu omdat je daar de rest van de week jezelf niet de tijd voor gunt en je kan het wel, je moet het. en dat is een soort van, ja ik zie het een beetje als een gedwongen over iets na te denken, maar ik vind het heel prettig

C4 Ik vind het ook prettig, Je geeft jezelf de tijd, je denkt na over wat er speelt, waar je mee bezig bent, wat je gaat doen de komende tijd. Je moet inderdaad nadenken. Je hebt niet zoveel mee te zingen, dus je gaat vanzelf nadenken.

C5 Je kan niet nergens aan denken, tenminste ik niet, je denkt dan soms over serieuze dingen, niet altijd. Ik vind het wel rustig altijd.

E 7 ik denk ook gewoon over dingen waar ik anders ook nooit over denk zo. Normaal maakt het je ook niet echt uit … wat je denkt over God …en over de toekomst en zo.

D4 Ja ik vind het wel fijn eigenlijk. Je kan gewoon rustig zitten en dan gewoon nadenken waarover je wil nadenken

A5 nou het gaat eigenlijk overal over, wat je eigenlijk de afgelopen week hebt gedaan.

O27 ja, jij noemde al het woord bidden, en heeft dat dan ook met God te maken? Speelt hij daar een rol in, in je gedachten?

C6 Nee, meer gewone dingen waar ik over nadenk, dat is niet altijd zo superserieus.

O30 Nee. gewoon nadenken. Als je hier naar de viering gaat hoe kom je dan binnen, wat verwacht je dan?

O32 Wat doet de dienst met jou? gebeurt er iets met jezelf, verandert er iets. Ga je er anders uit dan je er in komt behalve dat je rustig wordt? Kun je daar iets over zeggen

D6 ^¹⁶ Dat je de dingen op een rijtje hebt gezet waar je toch onbewust al mee bezig was. Je heb dan de tijd om daar meer mee bezig te zijn. Je wordt wel weer even serieus.

O33 Ja. Heb je ook wel door de week nog dat je er wel eens aan terugdenkt? Of dat het nog een beetje naklinkt in je gedachten?

A8 Heel af en toe wil ik nog wel eens een cd-tje aanzetten met muziek van Taizé, dan kom ik in een soort van ontspannen houding, situatie. Ja dan doe ik eigenlijk hetzelfde als wanneer ik stil ben in deze viering. Maar dan moet ik eigenlijk wel echt die muziek weer aanzetten. Het is niet zo van ik ga gewoon op bed liggen en dan gebeurt het ineens. Er moet wel een bepaalde situatie voor zijn.

D7 Je wordt door de muziek heel rustig, veel meer dan wanneer je gewoon op bed ligt. Het luisteren naar de muziek helpt om rustig te worden,

O36 Er was hier zo’n lied O Jesu boni Christe, een lied van aanbidding van Jezus, hebben jullie daar iets mee, met zo’n tekst?

A10 Bij mij is het meer zo van, eh sommige liederen is het zo qua tekst zijn ze niet bijzonderder dan andere, maar die lenen zich om de een of andere reden wel goed om met een groep mensen die minder geoefend is in zingen om dan toch te doen en dan klinkt het gewoon alsnog na. Ik heb zelf opgeschreven Laudate omnes gentes, die kun je heel mooi meezingen, dan raak je in een soort van eh sfeer.

O37 Zingen jullie ook allemaal mee of luisteren jullie? Afwisselend? drie reageren met afwisselend, twee luisteren alleen.

O38 Er zijn ook een aantal lezingen, een psalmgebed en een schriftlezing. Dat zijn gewoon teksten uit de bijbel. wat zegt dat jullie? wat vind je er van, spreekt het je aan?

C7 In het algemeen niet echt. Er zitten wel mooie tussen waarbij je denkt: hé, daar heb je wel wát mee, maar de meeste denk ik, spreken mij niet aan.

B5 Die van vandaag vond ik wel aardig, je kan op hem vertrouwen, een rots in de branding, op die manier.

O40 En jullie, wat vonden jullie van de schriftlezing? Begrijp je dat? Hoe gelukkig ben je daarmee?

D9 De schriftlezingen heb ik wel meer mee als de psalmen. Die schriftlezingen dat scheelt natuurlijk, ze lezen ze uit de NBV voor, dat scheelt dan weer. De schriftlezing spreekt meer aan, daar kan ik wel meer over nadenken dan het psalmgebed, daar kan ik niet zo veel mee.

O42 ja de laatste ronde. Als je met één of twee woorden zou moeten zeggen wat de sfeer is in deze dienst, als je je ervaring met één woord zou moeten zeggen wat zeg je dan?

Bijlage interview gemeente W

D jongen 18 foto boom vanwege rust, is als enige van dit groepje in Taizé geweest

O1 De laatste vraag van het blad was: Als je aan jou en God in deze viering denkt, welke foto past daar dan het beste bij? Hebben jullie er al één gekozen?

A2 Nou, die handen houden elkaar vast …zoals jijzelf en God samen, …dat je samen bent.

B1 Ja ik vind ook die foto omdat het een symbool is voor samenzijn. Het gevoel dat je samen bent.

O5 Ja, die handen heb jij ook gekozen. En dat samen zijn is dat dan met de mensen die er zijn of met God, of allebei?

D1 Ik had gekozen voor de foto met de boom, dus de rust die foto uitstraalt, dat vind ik wel terug bij God, vandaar dat ik deze foto heb gekozen.

E1 Ik had voor deze foto gekozen. Net zo zie je niet altijd dat God bij je is, maar net zoals de zon, die zie je niet altijd, maar toch: Hij komt altijd weer te voorschijn van achter de wolken.

F1 Ik had een foto van een voetstap in het zand. Ja het is eigenlijk een soort spoor dat je kan volgen. Zo is het dacht ik ook een beetje met God, ja je kunt God volgen en ja, Hij is het spoor dat je kan leiden naar dingen.

O14. Ja, dan nu over de dienst of viering, wat zeggen jullie hier? De dienst hè, (ze stemmen in). De meeste protestanten zeggen dienst, katholieken zeggen viering, ( er zit een katholieke toehoorster bij) maar jullie zijn gewend om dienst te zeggen. Met welke verwachtingen kwam je naar deze dienst?

D2 Ja, ik ben natuurlijk al een keer mee geweest naar Taizé dus ik weet wel hoe een Taizé dienst in elkaar zit, een viering. En dan probeer je dat zo goed mogelijk om te zetten, ja naar zoals het gegaan is vanavond.

D4 Ja dat is een kwestie van een paar keer samenkomen. En je maakt keuzes voor eh, welke stukjes ga je lezen, eh, welke liedjes kies je uit. Een kwestie van sorteren, het is een keuze.

F 4Ja ik was er wel bij geweest bij de voorbereiding, dus ik wist al een beetje wat voor stukken het zijn, Maar ik was nooit in Taizé geweest. Ik wist toen echt niet wat voor liedjes het waren, dus om te kijken wat bekend is, dat wist ik niet, dat was dan wel weer verrassend.

O20 Ja. …..Er is in zo’n dienst altijd een moment stilte. Waren jullie daar op voorbereid?

Hadden ze jullie dat verteld, dat dat er zou zijn? Mompelend nee. Er stond ook gewoon stilte, dus niet hoe lang het zou zijn. Het werd verder niet uitgelegd of zo. Maar eh wat heb je in die stilte gedaan? Ik had het ook al gevraagd op de lijst, eh…..kun je daar iets over zeggen?

B5 ja, ik heb meer nagedacht , en een beetje tot je door laten dringen wat er allemaal gebeurt en zo, maar niet echt heel intensief ergens mee bezig of zo.

O23 En is dat bidden dan toch een bepaalde gespreksvorm met woorden, of alleen in gedachten?

O24 Ja wel woordelijke gedachten. En jullie, wat hebben jullie in de stilte ervaren of gedaan?

F5 Ja, ik heb nagedacht, ja, eerst besef je ineens dat iedereen heel stil is, dat je met z’n allen stil bent en vervolgens ja, heb ik nagedacht over de dingen van de dienst, ook over het geloof gewoon en zo, ja net zoals Jaap al zei, je kunt gewoon, ja, je dankt ook gewoon tijdens de stilte.

O26 Ja…. En is er dan speciaal in die stilte voor jullie een verbinding met God? Speelt die daar een bepaalde rol in, of denk je gewoon na, net als wanneer je…..

D8 Dat is per persoon verschillend. Ieder doet zijn eigen ding denk ik. Je denkt over dingen na, anderen staren voor zich uit, maar die zijn misschien wel aan het denken. Dat is heel verrassend altijd.

B6. Ja je bent wel met God bezig, ’t is niet zo dat je zomaar voor je uit zit te kijken. ja ’t is wel in zekere zin dat je wat zegt, maar niet heel bewust. Ja, je denkt over dingen na, over God en zo en over je geloof, maar niet echt eh, ja hoe zeg je dat, ik kan niet uitleggen wat er dan precies gebeurt, wat je dan precies allemaal denkt.

A4 Nou, net als iedereen denk je wel na over dingen natuurlijk, en in de stilte dat je na gaat denken over geloof en zo,

O32. Ja, want ik zag bijna niemand naar elkaar kijken. Iedereen was echt helemaal zelf in gedachten.

O34 Ja. Jij bent de enige die in Taizé is geweest van deze groep, ervaar je iets van God in de dienst of in het samenzijn. Iets wat anders is dan wanneer je gewoon door de week bij elkaar bent

D9 Ja, ik vind, dit heeft een bepaald gevoel, dit heeft een bepaald iets, dat je denkt, op het moment dat je, eh, ééns in Taizé is altijd in Taizé. Het is een bepaald gevoel dat daar heerst, dat heeft een bepaalde aantrekkingskracht dat je toch elk jaar terugkeert. Zo’n dienst dat is dan een soort aanhangseltje van Taizé. Ja dat geeft dan inderdaad gewoon weer die belevingservaring. De gedachten weer terug te halen van de voorgaande jaren.

D11 Ik denk het samenzijn. Op het moment dat echt iedereen stil is, en dan heb je het niet over de 60 mensen die hier zitten, maar over honderden mensen die stil zijn. Dan schiet de tijd voorbij, je bent met zoveel dingen bezig, ook die schieten voorbij. Echt het hele jaar en het voorgaande jaar schiet aan je voorbij.

O37 Ja. Dan heb ik nog een vraag over de lezing. Er was een schriftlezing eerst in het Nederlands, in het Duits, Frans, Engels. Is dat belangrijk, zo’n schriftlezing? voor jullie?

C7 Ja vooral de teksten die je een beetje kan begrijpen, die eh, dat je na gaat denken over dingen. Wat voor betekenis dat heeft. En wat het dan in andere talen is (onverstaanbare zin)

O38 En voor jullie, was voor jullie de lezing , uit Johannes geloof ik, was dat aansprekend of begrijpelijk.

F6 Ja vooral in die talen en zo. Al die talen samen staan precies hetzelfde in één boek, dat is mooi, toch ook wel een grote betekenis en zo, dat als je het leest in al die verschillende talen heb je toch een gevoel van, ja andere mensen lezen dit misschien nu ook wel zo.

D12. Eh, we hebben de lezing van vandaag genomen, inderdaad. En die hebben we in verschillende talen gedaan. Dus wel dezelfde lezing, maar in verschillende talen.

O 40 wisten jullie dat? Meisjes zeggen nee Dat kun je gewoon op internet opzoeken geloof ik, hé? Er is een bepaald rooster, dus dan kun je dezelfde tekst over de hele wereld lezen, overal waar Taizé vieringen zijn, in Taizé stijl. Nou, dan tenslotte nog één vraag over het bidden. Wat betekent bidden voor jou in deze dienst? Wanneer doe je dat, is dat de hele dienst door, is dat een vorm van gebed of zijn er bepaalde momenten die er dan uitspringen, momenten waarop je contact hebt met God?

C 8 De hele dienst is sowieso wel een vorm van contact maken. In de momenten van stilte en de gebeden dan is het een soort dankbaarheid en zo. Dan kun je nadenken over dingen.(onverstaanbaar zinnetje) En daar dank je dan voor in het gebed.

O42 Ja, dat was mooi die eerste regel van het gebed, danken voor gezondheid en zo. Mooi. Nog iemand iets over bidden?

D13 Ja voor mij is het meer van, de connectie begint wanneer de dienst begint. Het wordt steeds sterker, dat gevoel, naarmate de dienst vordert, de liederen die ze spelen , zeker als ze bekend zijn, in combinatie met de hele dienst versterken dat gevoel

F7 Voor mij is bidden ja, ik had dat ook al vanaf het begin van de dienst en zo. Voor mij maken de liederen echt een connectie tussen mij en God, dus ja daar begon het al. En dan vooral als het dan ..met de powerpoint en die verschillende talen, tijdens het bidden ga je dan toch meer naar de tekst toe. Daar staat wat er nou wordt gebeden als je het niet verstaat, dus dan, ja dan valt er toch weer even een leegte eigenlijk, bij mij. Terwijl als je iets wel verstaat, zoals de liederen, dat geeft mij dan toch weer meer connectie er tussen.

O44 Ok, ja we moeten stoppen. Ik had (tegen predikant ) gezegd nog 5 minuten. Bedankt allemaal en een fijne week deze zomer.

Wait for the lord …………………………………………………………………………2 1x fluit daarna Piano/fuit

I am sure I shall see the goodness of the lord…………………………… 127 Piano / fluit

Behute mich gott ………...............................................................137 1xPiano daarna piano fluit

Alleluia 11...................................................................................................72 Piano/fluit

L'Eternel est ma lumière et mon salut: De qui aurais-je crainte? L'Eternel est le soutien de ma vie: De qui aurais-je peur?.. Psalm 27

De HEER is mijn licht, mijn behoud, wie zou ik vrezen? Bij de HEER is mijn leven veilig, voor wie zou ik bang zijn?

Even though I walk through the valley of the shadow of death, I fear no evil, for You are with me; Your rod and Your staff, they comfort me.

Al gaat mijn weg door donker dal, ik vrees geen gevaar, want U bent bij mij , Uw stok en Uw staf, zij geven mij moed.

Van de Heer is de aarde en alles wat leeft de werelden wie haar bewonen, Hij heeft haar op de zeeén gegrondvest, op de stromen heeft Hij haar verankerd

meine Hilfe bist du geworden; verwirf mich nicht und verlaß mich nicht, Gott meines Heils!

U bent mij altijd tot hulp geweest,verstoot mij niet, verlaat mij niet, god mijn behoud al verlaten mij vader en moeder, de heer neemt mij liefdevol aan.

Know that the LORD Himself is God; It is He who has made us, and not we ourselves; We are His people and the sheep of His pasture.

For the LORD is good; His lovingkindness is everlasting And His faithfulness to all generations

Erken het: de Heer is God, Hij heeft ons gemaakt, hem behoren wij toe, zijn volk zijn wij, de kudde die Hij weidt

Laat heel de aarde vrezen voor de heer, en wie de wereld bewonen hem duchten, want hij sprak en het was er, hij gebood en daar stond het

Jésus dit: Que votre cœur ne se trouble pas! Vous croyez en Dieu, croyez aussi en moi.

Jesus said: Do not let your hearts be troubled. You trust in God, trust also in me.

Jesus sagte: Euer Herz lasse sich nicht verwirren. Glaubt an Gott und glaubt an mich!

Jésus le Christ……………………………………………………………………………………9 1x fluit daarnaPiano

Heer ik wil u bedanken dat we gezond mogen zijn en dat we de mogelijkheid hebben om de andere mensen te helpen in goede en in slechte tijden

Mon Dieu, il y a becaucoup de peuple en guerrre. Qui n'a pas une maison ou pas de manger. Pensez-vous de tout le monde en guerre, que un jour on fonde la paix. Que ensemble on construit des maisons et se réunit pour manger, en Votre Ville, le nouveau Jérusalem.

Lieve God, er zijn zoveel mensen die in oorlog zitten. Zij hebben geen huis en geen eten. Wilt u aan hen denken in de oorlog, dat er een dag komt waarin er vrede is. Dat men samen huizen bouwt en samen komt om te eten, in uw stad van Vrede, het nieuwe Jeruzalem.

Dear Lord, there are lots of people without hope because their loved one has passed away and they now don't know how to continue their life. Please let them see Your Light and give them trust when they feel alone. So that they may feel Your Strength inside them even though it may sometimes be hard around birthdays or the day of passing.

Lieve God, er zijn zoveel zonder hoop omdat hun geliefde is overleden en ze niet weten hoe ze verder moeten in hun leven. Laat hen uw Licht zien en geef ze vertrouwen als ze zich alleen voelen. Zodat ze uw Kracht van binnen voelen ondanks dat het soms moeilijk kan zijn rond verjaardagen en wanneer ze zijn overlijden.

Kyrie 12 ...................................................................................85 Piano/fluit

Our Father………………………………………………………………………… 146 Piano/fluit

Bless the lord………………………………………………………………………… 5 1xPiano daarna piano/fluit

God
zegent als
het regent

God
geniet als
wij zonnen
in Zijn
zonneschijn

God
beschermt ons
bij bliksem
en donderslag

Hij hoort
ons angstige
gebed 's nachts
en overdag

bij hagel
sneeuw en
ijzel God
reist met
ons mee

als wij
alleen op
Hem vertrouwen
is Hij
volkomen tevree

Cantate Domino………………………………………...34 1x fluit daarna Piano/fluit

Ubi caritas ……………………………………………….…..5 1x Piano daarna piano/fluit

Nada te turbe ………………………………………….…50 1x fluit daarna Piano/fluit

Wyslawiajcie pana ………………………………..….121 1x Piano daarna piano/fluit

The kingdom of god ………………………..……….115 1x fluit daarna Piano/fluit

1 Het Onderzoekscentrum voor Jeugd, Kerk en Cultuur is een centrum binnen de Protestantse Theologische Universiteit. Het richt zich op onderzoek op het gebied van geloofsopvoeding en geloofscommunicatie van en met kinderen, adolescenten en hun geloofsopvoeders binnen of betrokken op de PKN. Het betreft zowel door het Onderzoekscentrum te initiëren onderzoek als bestaand onderzoek en de theologische reflectie daarop. (Bron: www. PThU.nl)

2 De leeftijdsgroepen ‘kinderen’ en ‘adolescenten’ (onderverdeeld in ‘tieners’ en ‘jongeren’) zijn als volgt afgebakend: Kinderen: 0-12 jaar. Tieners: 12-15 jaar. Jongeren: 16-25 jaar (waarbij 18-25 jaar als subgroep ‘jongvolwassenen’ onderscheiden kan worden). Deze indeling in de groepen kinderen, tieners en jongeren is gebaseerd op de indeling die door jeugdwerkorganisaties wordt gehanteerd en op de indeling die in onderzoek en literatuur naar voren komt. Bron: www.PThU.nl

3 De broeders van Taizé ontvangen jaarlijks duizenden jongeren uit de hele wereld. De jongeren komen meestal een week of langer en nemen deel aan het getijdegebed (drie maal per dag) en aan gespreksgroepen. Daarnaast voeren zij huishoudelijke taken uit. De meditatieve en open sfeer van de gebedsdiensten met eenvoudige meditatieve liederen in het Latijn of in een andere taal spreekt jongeren uit verschillende christelijke kerken aan. Het internationale karakter en de onderlinge verbondenheid met jonge mensen uit zoveel verschillende landen maakt een week Taizé voor vrijwel alle jongeren tot een bijzondere en indrukwekkende ervaring.

10 Er is ook een Taizé Hyves groep opgezet door Frits. Hij schrijft daar: Taizé dienst op 20 april. Wat is Taizé dan echt? Taizé is een plaats midden in Frankrijk in de buurt van Lyon. Uit landen van over de wereld zijn er jongeren die naar Taizé komen. Het gevolg is dat er allerlei soorten geloof te vinden zijn. Taizé is bedoeld voor rust en bezinning. Men kan hier nadenken over het geloof en de andere dingen die zijn gebeurd in zijn/haar leven of die nog komen. Maar er wordt niet alleen nagedacht, men kan hier ook bidden. Het mooie van Taizé is dat alles simpel in elkaar zit. Wij, de jongeren uit onze gemeente, willen in een Taizé dienst onze ervaring delen met u. De dienst lijkt dan ook zo veel mogelijk op diensten die wij als jongeren afgelopen zomer meemaakten. Op deze manier hopen wij onze ervaring met u te delen.

13 De oecumene, het streven naar vrede en verzoening tussen mensen, en de inzet voor sociale gerechtigheid - thema’s die voor de gemeenschap van Taizé erg belangrijk zijn - komen in de reacties in dit onderzoek niet voor. Dit komt overeen met de observatie van Jan Peters (citaat) “dat jongeren het geleefde evenwicht tussen strijd en contemplatie ontgaat. Taizé heeft nauwelijks invloed op het maatschappelijk engagement (de ‘strijd’ )van de jongeren (…) Ze beleven Taizé meer als schuilplaats dan als werkplaats” . In Hoondert 2006 p. 226.

Plaats	Aantal	tot 14	15-19	20+	30+	40+	50+
Z	90	5	15	25	20	20	5
X	175	20	40	40	20	30	25
Y	75	5	20	25	10	10	5
P	120	8	12	25	30	30	20

1.1Doelstelling

1.2 Motivatie

1.3 Probleemstelling

1.4 Vraagstelling

1.5 Methode

2. Uitvoering van het onderzoek

2.1 Ronde 1: Exploratieve fase.

2.2 Gemeente Z

A Verslag van de observaties in gemeente Z

Context

Dienst

B Verslag van het interview en analyse gemeente Z

2.3 Gemeente X

A. Verslag van de observaties in Gemeente X

Context

Dienst

B Verslag van het interview en analyse in gemeente X

2.4 Gemeente Y

A. Verslag van de observaties in gemeente Y

Context

Dienst

B Verslag van het interview en analyse in gemeente Y

2.5 Samenvatting van de analyses van ronde 1

2.6 Ronde 2: Verdiepingsfase.

2.7 Gemeente Y 2e ronde

A. Verslag van de observaties 2e ronde gemeente Y

Dienst.8

B. Verslag van het interview en analyse gemeente Y 2e ronde

2.8 Gemeente W

A. Verslag van de observaties in gemeente W

Context

Dienst

B. Verslag van het interview en analyse in gemeente W.

2.9 Samenvatting van de analyses van ronde 2

3. Vergelijking van analyses van beide ronden en reflecties

4. Conclusie

5. Literatuurlijst.

6. Bijlagen

Bijlage vragenlijst schriftelijk interview 1e ronde

Bijlage vragenlijst schriftelijk interview 2e ronde

Bijlage interview gemeente Z

Bijlage interviews in Gemeente X

Bijlage interview Gemeente Y 1e ronde

Bijlage interview tweede ronde Gemeente Y

Bijlage interview gemeente W

A. Verslag van de observaties 2^e ronde gemeente Y

Dienst.^⁸

B. Verslag van het interview en analyse gemeente Y 2^e ronde

Bijlage vragenlijst schriftelijk interview 1^e ronde

Bijlage vragenlijst schriftelijk interview 2^e ronde

Bijlage interview Gemeente Y 1^e ronde